Κορτιζόλη: Φυσικοί τρόποι για να εξισορροπήσετε τα επίπεδα της

Το στρες και η κόπωση συνδέονται με την κορτιζόλη. Η κορτιζόλη παίζει κεντρικό ρόλο στην πρόκληση αυτών των συμπτωμάτων και είναι ζωτικής σημασίας σε πολλές λειτουργίες του σώματος.

Τι είναι η κορτιζόλη;

Η κορτιζόλη είναι μια ορμόνη που απελευθερώνεται από τα επινεφρίδια. Η παραγωγή και απελευθέρωση της κορτιζόλης ρυθμίζεται από τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, ο οποίος ενεργοποιείται από το στρες και τον κιρκάδιο ρυθμό, τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης του σώματος.

Η κορτιζόλη μπορεί να μετατραπεί στην ανενεργή μορφή της, την κορτιζόνη, στα νεφρά και το πάγκρεας. Το μεγαλύτερο ποσοστό της κυκλοφορούσας κορτιζόλης βρίσκεται σε αυτή την ανενεργή μορφή. Οι περισσότεροι ιστοί είναι σε θέση να μετατρέψουν την κορτιζόνη πίσω σε κορτιζόλη. Το σώμα μετατρέπει τις δύο μορφές προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση ανάλογα με τις ανάγκες του. Όσο περισσότερο στρες, τόσο μεγαλύτερη είναι η μετατροπή της κορτιζόνης σε κορτιζόλη.

Ποιος είναι ο ρόλος της κορτιζόλης στο σώμα;

Οι υποδοχείς κορτιζόλης βρίσκονται σχεδόν παντού στο σώμα. Η κορτιζόλη μπορεί να επηρεάσει τα ακόλουθα συστήματα: αναπνευστικό, αναπαραγωγικό, ανοσοποιητικό, μυοσκελετικό, νευρικό, καρδιαγγειακό, γαστρεντερικό και πολλά άλλα μέσω του ρόλου της στην απόκριση στο στρες και στον κιρκάδιο ρυθμό.

Αντίδραση στο στρες

Το νευρικό σύστημα έχει δύο κύρια επιμέρους συστήματα: το παρασυμπαθητικό και το συμπαθητικό. Το παρασυμπαθητικό σύστημα είναι υπεύθυνο για την ανάπαυση και την πέψη, ενώ το συμπαθητικό σύστημα έχει σχέση με την αντίδραση πάλης ή φυγής. Η αμυγδαλή είναι ένα κέντρο στον εγκέφαλο υπεύθυνο για την δημιουργία του συναισθήματος του φόβου. Όταν εμφανίζεται ένας στρεσογόνος παράγοντας, η αμυγδαλή πυροδοτεί έναν καταρράκτη αντιδράσεων στον εγκέφαλο που ενεργοποιεί την αντίδραση πάλης ή φυγής. Η αμυγδαλή σηματοδοτεί τον υποθάλαμο, ένα άλλο κέντρο στον εγκέφαλο, που στη συνέχεια θα σηματοδοτήσει την υπόφυση και τελικά θα οδηγήσει στην απελευθέρωση των επινεφριδιακών ορμονών, της νορεπινεφρίνης (νοραδρεναλίνης) και της επινεφρίνης (αδρεναλίνης). Αυτές οι ορμόνες αυξάνουν την αρτηριακή πίεση, τον καρδιακό ρυθμό και την αναπνοή. Περίπου 15 λεπτά αργότερα, η αμυγδαλή θα προκαλέσει ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA). Ο άξονας HPA οδηγεί στην παραγωγή κορτιζόλης, προκαλώντας φλεγμονώδεις, ανοσολογικές, μεταβολικές, ορμονικές και γαστρεντερικές αλλαγές.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε τον εξελικτικό σκοπό της αντίδρασης στο στρες: την επιβίωση. Εξαιτίας αυτού, οι διάφοροι μηχανισμοί θα αναγκάσουν το σώμα να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα για να κρατήσει το σώμα ζωντανό και να μειώσει τις διεργασίες που δεν επηρεάζουν άμεσα την επιβίωση. Ας δούμε αυτά τα αποτελέσματα:

Μεταβολική λειτουργία

Η κορτιζόλη αυξάνει τα επίπεδα γλυκόζης αυξάνοντας τις οδούς που παράγουν γλυκόζη και αναστέλλοντας τις οδούς που τη διασπούν. Η γλυκόζη είναι το κύριο πρόδρομο μόριο για την παραγωγή ATP, την πηγή ενέργειας του σώματος. Η αύξηση της παραγωγής γλυκόζης γίνεται για να τροφοδοτήσει τον εγκέφαλο και τους ιστούς του σώματος.

Αν και ο ακριβής μηχανισμός είναι ασαφής, η κορτιζόλη φαίνεται να αυξάνει την αρτηριακή πίεση σε υψηλές ποσότητες και να τη μειώνει σε χαμηλές ποσότητες. Η αύξηση της αρτηριακής πίεσης προκαλεί αύξηση της ροής του αίματος σε όλο το σώμα, αυξάνοντας έτσι την παροχή οξυγόνου και θρεπτικών ουσιών στους ιστούς.

Ανοσολογική και φλεγμονώδης απόκριση

Η κορτιζόλη επηρεάζει την ανοσολογική απόκριση μέσω διαφόρων μηχανισμών, συμπεριλαμβανομένης της αναστολής της παραγωγής ορισμένων αντισωμάτων. Προκαλεί επίσης απόπτωση ή κυτταρικό θάνατο ορισμένων φλεγμονωδών κυττάρων.

Παραγωγή ορμονών

Η κορτιζόλη καταστέλλει την ορμόνη απελευθέρωσης γοναδοτροπίνης (GnRH), η οποία ελέγχει τον κύκλο της έμμηνου ρύσης στις γυναίκες και την παραγωγή τεστοστερόνης και σπέρματος στους άνδρες. Έτσι, μπορεί να προκύψουν ανωμαλίες της εμμήνου ρύσεως, μείωση των σπερματοζωαρίων και χαμηλή τεστοστερόνη. Αυτά τα συμπτώματα είναι συχνά αιτίες υπογονιμότητας. Η αναπαραγωγή δεν αποτελεί προτεραιότητα σε μια κατάσταση επιβίωσης.

Η κορτιζόλη επηρεάζει τα επίπεδα γκρελίνης και λεπτίνης. Η γκρελίνη αναφέρεται ως η «ορμόνη της πείνας» καθώς προκαλεί πείνα. Η λεπτίνη, από την άλλη, προκαλεί το αίσθημα του κορεσμού. Η κορτιζόλη μειώνει τη λεπτίνη ενώ αυξάνει τη γκρελίνη, οδηγώντας σε αύξηση του βάρους, ειδικά στην κοιλιακή περιοχή. Όσον αφορά την επιβίωση, η τροφή είναι ο τρόπος με τον οποίο αποκτούμε και δημιουργούμε ενέργεια στο σώμα, η οποία είναι απαραίτητη για τη ζωή.

Γαστρεντερικό σύστημα

Η κορτιζόλη μπορεί να επιβραδύνει την μετακίνηση της τροφής από το στομάχι, οδηγώντας σε φούσκωμα και δυσπεψία. Μπορεί επίσης να επηρεάσει το χρόνο διέλευσης στο παχύ έντερο, οδηγώντας σε διάρροια. Η κορτιζόλη μπορεί επίσης να προκαλέσει αυξημένη ευαισθησία στους ιστούς του οισοφάγου, προκαλώντας συμπτώματα καύσου χωρίς την αύξηση των οξέων του στομάχου. Η κορτιζόλη μπορεί επίσης να επηρεάσει αρνητικά το μικροβίωμα του γαστρεντερικού σωλήνα, επηρεάζοντας την πέψη, την απορρόφηση, την ανοσολογική λειτουργία και πολλά άλλα. Τέλος, η κορτιζόλη μπορεί να επηρεάσει τη διαπερατότητα του λεπτού εντέρου, οδηγώντας σε διαταραχές στην απορρόφηση θρεπτικών ουσιών. Όπως και η αναπαραγωγή, η λειτουργία του γαστρεντερικού δεν είναι απαραίτητη σε μια οξεία κατάσταση επιβίωσης.

Η κορτιζόλη ως ορμόνη κιρκάδιου ρυθμού

Η κορτιζόλη επηρεάζει επίσης τον κιρκάδιο ρυθμό ανεξάρτητα από το ρόλο της στην αντίδραση στο στρες. Το σώμα μας έχει έναν 24ωρο κύκλο ύπνου-αφύπνισης ή κιρκάδιο ρυθμό. Κατά τη διάρκεια αυτού του ρυθμού, η κορτιζόλη απελευθερώνεται σε μεγάλη ποσότητα το πρωί, γνωστή ως κορτιζόλη απόκριση στην αφύπνιση (CAR). Τα επίπεδά της θα μειωθούν καθόλη τη διάρκεια της ημέρας μέχρι τη νύχτα, όταν τα επίπεδα είναι χαμηλότερα. Λόγω αυτού του ρόλου της, η κορτιζόλη έχει ονομαστεί η «ορμόνη της ημέρας».

Ωστόσο, παρόλο που ο ρόλος της κορτιζόλης στον κιρκάδιο ρυθμό είναι ανεξάρτητος από το ρόλο της στην αντίδραση στο στρες, μπορούν να επηρεάσουν ο ένας τον άλλον. Η διάρκεια της έκθεσης στο στρες μπορεί να προκαλέσει τόσο χρόνια υψηλή όσο και χαμηλή κορτιζόλη. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να επηρεάσει την απελευθέρωση κορτιζόλης κατά τη διάρκεια του κιρκάδιου ρυθμού και έτσι να οδηγήσει σε κόπωση, αϋπνία και πολλά άλλα.

Τι συμβαίνει εάν η κορτιζόλη είναι πολύ υψηλή;

Το σύνδρομο Cushing είναι μια κατάσταση αυξημένης κορτιζόλης. Προκαλείται είτε από όγκο είτε από υπερβολική φαρμακευτική αγωγή με κορτικοστεροειδή (φάρμακα που περιέχουν κορτιζόλη). Τα συμπτώματα του συνδρόμου περιλαμβάνουν αύξηση βάρους στο πρόσωπο (ονομάζεται πανσεληνοειδές προσωπείο), λιπώδεις εναποθέσεις μεταξύ των ωμοπλατών (ήβος βουβάλου), υψηλή αρτηριακή πίεση, μυϊκή αδυναμία και πολλά άλλα.

Όταν η κορτιζόλη είναι υψηλή, αλλά όχι λόγω του συνδρόμου Cushing, τα συμπτώματα μπορεί να είναι παρόμοια με αυτά που παρατηρούνται στο σύνδρομο Cushing, αλλά δεν είναι τόσο σοβαρά και περιλαμβάνουν:

Μειωμένη μνήμη
Αύξηση βάρους
Επιταχυνόμενη γήρανση
Αυξημένος κίνδυνος κατάθλιψης
Στρογγυλό πρόσωπο
Μυϊκή αδυναμία
Εύκολοι μώλωπες

Τι συμβαίνει εάν η κορτιζόλη είναι χαμηλή;

Η νόσος του Addison, ονομάζεται επίσης πρωτοπαθής επινεφριδιακή ανεπάρκεια, εμφανίζεται όταν τα επινεφρίδια παράγουν ελάχιστη έως καθόλου κορτιζόλη. Η νόσος Addison προκαλείται κυρίως από αυτοάνοση αντίδραση, αν και ορισμένοι καρκίνοι, λοιμώξεις ή παθήσεις της υπόφυσης μπορεί επίσης να αποτελούν την αιτία.

Όπως και η σχέση μεταξύ των συμπτωμάτων υψηλής κορτιζόλης και του συνδρόμου Cushing, τα συμπτώματα χαμηλής κορτιζόλης τείνουν να μιμούνται τα συμπτώματα της νόσου του Addison και περιλαμβάνουν:

Χρόνια κόπωση
Απώλεια όρεξης
Πόνος στο στομάχι

Πώς γίνεται ο έλεγχος των επιπέδων της κορτιζόλης;

Τα επίπεδα κορτιζόλης μπορούν να ελεγχθούν στο αίμα, το σάλιο, τα ούρα καθώς επίσης και στις τρίχες (νεώτερα δεδομένα).

Αίμα

Οι εξετάσεις αίματος ελέγχουν τις ορμόνες που βρίσκονται στην κυκλοφορία του αίματος εκείνη τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Οι εξετάσεις αίματος μπορεί να είναι χρήσιμες για τον έλεγχο καταστάσεων όπως το σύνδρομο Cushing και η νόσος του Addison, καθώς τα επίπεδα κορτιζόλης θα είναι εμφανώς εκτός φυσιολογικών ορίων και στα δύο σύνδρομα, ανεξάρτητα από την ώρα της ημέρας. Ωστόσο, οι εξετάσεις αίματος μπορεί να μην είναι η καλύτερη επιλογή για την αξιολόγηση της κορτιζόλης σε σχέση με το στρες.

Οι ορμόνες στο αίμα συνδέονται με μόρια-φορείς που τις καθιστούν ανενεργές. Η κορτιζόλη πρέπει να είναι υψηλότερη το πρωί και να μειώνεται στη διάρκεια της ημέρας. Όμως, αυτό το μοτίβο δεν ακολουθείται πάντα, ειδικά σε άτομα με χρόνιο στρες. Ο χρόνος της εξέτασης έχει σημασία και ιδανικά τα επίπεδα κορτιζόλης θα πρέπει να ελεγχθούν πολλές φορές για να εκτιμηθεί ολόκληρη η καμπύλη κορτιζόλης, κάτι που μπορεί να είναι δύσκολο να γίνει με εξετάσεις αίματος. Επιπλέον, οι βελόνες προκαλούν φόβο και ανησυχία σε πολλούς ανθρώπους και μπορούν να προκαλέσουν αντίδραση στο στρες, οδηγώντας πιθανώς σε ανακριβή αποτελέσματα.

Στη Διαγνωστική Αθηνών προσφέρουμε τις παρακάτω αιματολογικές εξετάσεις για τον έλεγχο των διαταραχών της κορτιζόλης.

Ούρα

Στις εξετάσεις ούρων μπορούμε να μετρήσουμε του μεταβολίτες των ορμονών (προϊόντα διάσπασης) ή ακόμα και τις ίδιες τις ορμόνες. Αυτό μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πώς το σώμα διασπά τις ορμόνες, κάτι που μπορεί να είναι χρήσιμο κατά την αξιολόγηση των υψηλών και χαμηλών επιπέδων τους. Ο έλεγχος ούρων 24ωρου για τη μέτρηση της κορτιζόλης συχνά χρησιμοποιείται για να βοηθήσει στη διάγνωση των συνδρόμων Cushing και Addison.

Στη Διαγνωστική Αθηνών προσφέρουμε τις παρακάτω εξετάσεις ούρων για τον έλεγχο των διαταραχών της κορτιζόλης.

Σάλιο

Οι εξετάσεις σιέλου, όπως το AdrenalScan® και ο έλεγχος CAR, μπορούν να αξιολογήσουν αποτελεσματικά τα επίπεδα της κορτιζόλης. Ο έλεγχος του σάλιου δείχνει την ποσότητα της ελεύθερης κορτιζόλης που είναι διαθέσιμη για άμεση χρήση. Επιπλέον, η κορτιζόλη σιέλου μπορεί να ελέγχεται καθόλη τη διάρκεια της ημέρας, επιτρέποντάς μας να αξιολογήσουμε ολόκληρη την καμπύλη κορτιζόλης. Η εξέταση σάλιου μπορεί επίσης να αξιολογήσει την Κορτιζόλη Απόκριση στην Αφύπνιση (CAR). Έρευνες έχουν δείξει ότι η CAR μπορεί να συνδεθεί άμεσα με αυτοάνοσες καταστάσεις και με παθήσεις του γαστρεντερικού, με κατάθλιψη και διαταραχές του σακχάρου στο αίμα.

Στη Διαγνωστική Αθηνών προσφέρουμε τις παρακάτω εξετάσεις σιέλου για τον έλεγχο των διαταραχών της κορτιζόλης.

Τρίχες

Η κορτιζόλη των τριχών είναι ένας νέος τρόπος μέτρησης της συνολικής αναδρομικής δραστηριότητας του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων τους προηγούμενους μήνες, όπως ακριβώς η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη είναι μια αντιπροσωπευτική μέτρηση της γλυκόζης τους τελευταίους 3 μήνες.

Πώς να εξισορροπήσετε τα επίπεδα κορτιζόλης με φυσικό τρόπο

Ασκήσεις αναπνοής

Οι ασκήσεις βαθιάς αναπνοής διεγείρουν το παρασυμπαθητικό σύστημα και μπορούν να καταστείλουν το συμπαθητικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης κορτιζόλης. Μια μετα-ανάλυση που περιελάμβανε πάνω από 700 άτομα έδειξε ότι οι ασκήσεις αναπνοή μπορούσαν να μειώσουν τα επίπεδα στρες.

Ύπνος

Ο ύπνος είναι σημαντικός για πολλές λειτουργίες του σώματος, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής κορτιζόλης. Η έλλειψη ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης. Οι τρέχουσες συστάσεις δείχνουν ότι επτά ή περισσότερες ώρες ύπνου για τους ενήλικες είναι ιδανικές.

Υγιείς σχέσεις

Οι αλληλεπιδράσεις με τους ανθρώπους μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τα επίπεδα άγχους και, συνεπώς, την παραγωγή κορτιζόλης. Το γέλιο προάγει την απελευθέρωση ενδορφινών των χημικών ουσιών της ευτυχίας, οι οποίες μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα κορτιζόλης.

Προσαρμογόνα βότανα

Τα προσαρμογόνα, όπως υποδηλώνει το όνομά τους, βοηθούν το σώμα να προσαρμοστεί στο στρες. Rhodiola, Ashwagandha, Asian Ginseng, και Holy Basil είναι παραδείγματα προσαρμογόνων βοτάνων που μπορούν να βοηθήσουν στη ρύθμιση των επιπέδων κορτιζόλης.

Βασίλης Ι. Σιδερής
Βιολόγος
Ιατρός Βιοπαθολόγος
Πιστοποιημένος Ιατρός Λειτουργικής Ιατρικής, CFPM