Πρωτόκολλο Λειτουργικής Ιατρικής για το SIBO: Εξετάσεις και Θεραπεία

Η βακτηριακή υπερανάπτυξη του λεπτού εντέρου (Small Intestinal Bacterial Overgrowth, SIBO) είναι μια συχνή διαταραχή, ειδικά μεταξύ ασθενών με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS) και μπορεί να προκαλέσει σημαντικές διαταραχές στη λειτουργία του πεπτικού και την ποιότητα ζωής. Η διάγνωση του SIBO είναι σημαντική στον τομέα της γαστρεντερολογίας, αλλά δυστυχώς συνήθως παραβλέπεται. Στη λειτουργική ιατρική δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη διάγνωση και την αποτελεσματική θεραπεία του SIBO σε ασθενείς με διαταραχές από το πεπτικό ή ακόμα και με εκδηλώσεις εκτός γαστρεντερικού.

Τι είναι το SIBO;

Η βακτηριακή υπερανάπτυξη του λεπτού εντέρου ή SIBO, είναι η υπερβολική ανάπτυξη μικροβίων μέσα στο λεπτό έντερο. Πρόκειται για μια συχνή γαστρεντερική διαταραχή, που επηρεάζει τουλάχιστον 40 εκατομμύρια ανθρώπους και συνήθως είναι αιτία συμπτωμάτων παρόμοιων με αυτών του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου (IBS), δηλαδή κοιλιακό άλγος, μη φυσιολογικές κινήσεις του εντέρου και φούσκωμα. Το λεπτό έντερο φυσιολογικά θα πρέπει να έχει μια μικρή μόνο συγκέντρωση βακτηρίων. Όταν τα επίπεδα των μικροβίων αυξάνονται, η ζύμωση των διατροφικών υδατανθράκων παράγει υπερβολικό όγκο αερίων και προκαλεί συμπτώματα.

Ποιοι τύποι SIBO υπάρχουν;

Υπάρχουν τρεις ξεχωριστοί τύποι SIBO, που διακρίνονται ανάλογα με τα αέρια μεταβολικά υποπροϊόντα που παράγονται από τα βακτήρια στο έντερο.

Το SIBO όπου κυριαρχεί το υδρογόνο (H₂) είναι η υπερανάπτυξη βακτηρίων στο λεπτό έντερο που διαγιγνώσκεται από αυξημένα επίπεδα αερίου υδρογόνου στο τεστ αναπνοής SIBO. Η υπερανάπτυξη των ειδών Streptococcus, E. coli, Staphylococcus, Micrococcus, Klebsiella, Bacteroides και Peptostreptococcus σχετίζεται έντονα με το SIBO που κυριαρχεί το H₂. Το SIBO που κυριαρχεί το H₂ συνδέεται στενά με τον τύπο IBS που κυριαρχεί η διάρροια (IBS-D).

Το SIBO όπου κυριαρχεί το μεθάνιο (CH₄) ή αλλιώς IMO (Intestinal Methanogen Overgrowth), οφείλεται στην υπερανάπτυξη μεθανογόνων μικροοργανισμών στο έντερο. Τα μεθανογόνα, κυρίως το Methanobrevibacter smithii, είναι αρχαιαοβακτήρια που μπορούν να υπεραναπτυχθούν και να παράγουν σε μεγάλες ποσότητες του αερίου μεθάνιο στο παχύ και στο λεπτό έντερο. Το ΙΜΟ έχει προταθεί ως νέος όρος για την περιγραφή των θετικών σε CH₄ τεστ αναπνοής SIBO. Το IMO συσχετίζεται πιο έντονα με τον τύπο IBS που κυριαρχεί η δυσκοιλιότητα (IBS-C).

Ο πιο πρόσφατος τύπος SIBO είναι το SIBO που κυριαρχεί το υδρόθειο (H₂S) και χαρακτηρίζεται από υπερβολική βακτηριακή παραγωγή του αερίου H₂S. Τα βακτήρια που παράγουν υδρόθειο που σχετίζονται με το SIBO περιλαμβάνουν είδη των γενών Escherichia, Klebsiella, Proteus και Desulfovibrio. Οι διαρροϊκές εκδηλώσεις είναι πιο συχνές σε ασθενείς με SIBO που κυριαρχεί το H₂S.

Συμπτώματα SIBO

Τα συμπτώματα του SIBO προκύπτουν από τη βακτηριακή δράση μέσα στο λεπτό έντερο, την ενεργοποίηση και φλεγμονή του ανοσοποιητικού συστήματος του εντέρου, την αυξημένη εντερική διαπερατότητα και την κακή πέψη και απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών. Τα πιο κοινά συμπτώματα του SIBO περιλαμβάνουν κοιλιακό άλγος, αέρια, μετεωρισμός (τυμπανισμός), φούσκωμα, διάταση της κοιλιάς και διάρροια. Άλλα γαστρεντερικά συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν καύσος (καούρα), παλινδρόμηση, ναυτία, ερυγές, δυσκοιλιότητα, λιπαρά κόπρανα και ευαισθησία στα τρόφιμα (τροφική δυσανεξία).

Το διαρρέον έντερο (leaky gut) που προκαλείται από το SIBO μπορεί να είναι υπεύθυνο για συμπτώματα πέραν από αυτά του πεπτικού συστήματος, όπως κόπωση, ομίχλη του εγκεφάλου, πονοκεφάλους, αλλαγές στη διάθεση, δερματικά προβλήματα και πόνο στις αρθρώσεις.

Επιπλέον, επειδή το SIBO μπορεί να διαταράξει την φυσιολογική πέψη και την απορρόφηση, δεν είναι ασυνήθιστο να εκδηλώνονται ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά. Οι ανεπάρκειες των βιταμινών Β12, D και σιδήρου ευρίσκονται συχνότερα στις εξετάσεις αίματος.

Τι προκαλεί το SIBO;

Το SIBO μπορεί να προκύψει από διάφορα φάρμακα, παθολογικές καταστάσεις και ορισμένες συνήθειες του τρόπου ζωής. Με απλά λόγια, το SIBO συνήθως προκύπτει από την μειωμένη εντερική ανοσία και την διαταραγμένη κινητικότητα του εντέρου.

Το οξύ του στομάχου και τα πεπτικά ένζυμα δρουν ως μέρος της πρώτης γραμμής άμυνας του οργανισμού έναντι των λοιμώξεων καταστρέφοντας τα βακτήρια που διέρχονται από την πεπτική οδό. Τα βακτήρια μπορούν να αναπτυχθούν υπερβολικά στο ανώτερο πεπτικό σύστημα όταν υπάρχουν ελλείψεις σε γαστρικό οξύ, σε παγκρεατικά ένζυμα ή/και χολή. Το χρόνιο στρες, η χρήση αναστολέων της αντλίας πρωτονίων ή άλλων φαρμάκων που εμποδίζουν τα οξέα του στομάχου, η λοίμωξη από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού και η χολοκυστεκτομή (αφαίρεση χοληδόχου κύστης) είναι πιθανοί λόγοι για τη διαταραχή της λειτουργίας του γαστρεντερικού συστήματος.

Ο μειωμένος περισταλτισμός και η επιβράδυνση της εντερικής κινητικότητας επηρεάζουν την καθοδική κίνηση των βακτηρίων μέσω του λεπτού εντέρου στο παχύ έντερο. Τα συχνά γεύματα, το στρες, ο υποθυρεοειδισμός, ο διαβήτης, η γαστροπάρεση και η τροφική δηλητηρίαση μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την εντερική κινητικότητα.

Οι δομικές ανωμαλίες του εντέρου μπορεί να παραβλάψουν την εντερική κινητικότητα και να αποδυναμώσουν τους σφιγκτήρες που διαχωρίζουν το λεπτό και το παχύ έντερο. Μια «προβληματική» ειλεοτυφλική βαλβίδα, οι χειρουργικές επεμβάσεις στην κοιλιά και η πιθανή ανάπτυξη ουλώδους ιστού και η δημιουργία συριγγίων μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του SIBO.

Εξετάσεις Λειτουργικής Ιατρικής για τη Διάγνωση και την Εξατομικευμένη Θεραπεία του SIBO

Οι εξετάσεις που χρησιμοποιούνται προκειμένου να διαγνωσθεί το SIBO είναι οι ακόλουθες:

Επιπλέον, υπάρχουν διάφορες εργαστηριακές εξετάσεις που μπορούν να βοηθήσουν να απαντηθούν ερωτήσεις σχετικά με την προέλευση του SIBO και να καθοδηγήσουν τις εξειδικευμένες παρεμβάσεις στο θεραπευτικό σχήμα.

EnteroScan® Comprehensive: Διάφοροι βιοδείκτες μπορούν να παρέχουν πληροφορίες για τις υποκείμενες αιτίες και τις συνέπειες του SIBO. Οι ανεπάρκειες των πεπτικών ενζύμων, η εντερική φλεγμονή και τα δυσβιοτικά πρότυπα του παχέος εντέρου μπορεί να αποτελούν παράγοντες που συμβάλλουν στην παθογένεση του SIBO.

AdrenalScan®: Η μέτρηση της κορτιζόλης στο σάλιο μπορεί να εντοπίσει διάφορες αντιδράσεις στο στρες προσδιορίζοντας τον τρόπο έκκρισης της κορτιζόλης. Οι μετρήσεις της κορτιζόλης μπορεί να βοηθήσουν στον εντοπισμό του χρόνιου στρες και των ανισορροπιών της κορτιζόλης που μπορεί να επηρεάζουν αρνητικά τη λειτουργία του εντέρου.

NutriScan®: Οι ανεπάρκειες των θρεπτικών συστατικών που προκαλούνται από το SIBO μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα σε συστήματα εκτός του γαστρεντερικού και να επηρεάσουν την επούλωση του εντέρου. Η διάγνωση μη βέλτιστων και ανεπαρκών επιπέδων μικροθρεπτικών συστατικών, όπως ο σίδηρος, η βιταμίνη D και ο ψευδάργυρος αλλά και η ολοκληρωμένη διατροφική αξιολόγηση, βοηθά στην εφαρμογή συγκεκριμένων διατροφικών συστάσεων.

Πλήρης Έλεγχος Θυρεοειδούς: Ο υποθυρεοειδισμός διαταράσσει τις εκκρίσεις των πεπτικών ενζύμων και την εντερική κινητικότητα, διαιωνίζει την εντερική και συστηματική φλεγμονή και επιδεινώνει συμπτώματα όπως η κόπωση και η δυσκοιλιότητα. Ο πλήρης έλεγχος του θυρεοειδούς μετρά τις ορμόνες και τα αντισώματα που συμμετέχουν στη λειτουργία του θυρεοειδούς.

Προδιαβήτης, Εργαστηριακός Έλεγχος: Η βλάβη των νεύρων του εντέρου που σχετίζεται με τον διαβήτη προκαλεί γαστροπάρεση (επιβράδυνση της κένωσης του στομάχου) και μειωμένη εντερική κινητικότητα. Η μέτρηση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του μακροπρόθεσμου ελέγχου των συγκεντρώσεων γλυκόζης στο αίμα σε διαβητικούς ασθενείς και στη διάγνωση του σακχαρώδη διαβήτη. Νέες εργαστηριακές εξετάσεις (αδιπονεκτίνη, προϊνσουλίνη και ινσουλίνη) μπορεί να βοηθήσουν στον εντοπισμό ασθενών με αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης διαβήτη (προδιαβήτη).

Πρωτόκολλο Θεραπείας για το SIBO

Υπάρχουν κάποιες βασικές κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να ακολουθούνται για ασθενείς με SIBO. Δεδομένης της πολυπλοκότητας της παθογένειας του SIBO, δε γίνεται να περιγραφούν όλα τα πρωτόκολλα για την αντιμετώπιση κάθε πιθανής βασικής αιτίας. Είναι σημαντικό οι παρεμβάσεις να προσαρμόζονται στις ανάγκες και το ιστορικό του κάθε ασθενούς.

Θεραπευτικές Διατροφικές Προσεγγίσεις για το SIBO

Η τροποποίηση της δίαιτας για τον περιορισμό των ζυμώσιμων υδατανθράκων μπορεί να είναι χρήσιμη για την ανακούφιση των συμπτωμάτων καθώς θεραπεύεται το SIBO. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως οι θεραπευτικές δίαιτες θα πρέπει να προσεγγίζονται προσεκτικά (ή και να αποφεύγονται) σε ασθενείς με ιστορικό διατροφικών διαταραχών ή σε ασθενείς ήδη σε περιοριστική δίαιτα.

Στοιχειακή Δίαιτα: Η στοιχειακή δίαιτα (Elemental Diet, ED), που στηρίζεται στη χρήση συνθετικών γευμάτων, είναι η μόνη δίαιτα με δεδομένα που υποστηρίζουν την ικανότητά της να θεραπεύει το SIBO, με αρνητικά τεστ αναπνοής SIBO μετά από 14 ημέρες. Αυτή η προσέγγιση επιδιώκει να αφαιρέσει τα θρεπτικά στοιχεία από τα βακτήρια, αλλά να τρέφεται σωστά ο ασθενής αντικαθιστώντας όλα τα γεύματα με ένα συνθετικό γεύμα για δύο εβδομάδες. Είναι εξαιρετικά αποτελεσματική, ειδικά για σοβαρές περιπτώσεις SIBO, με 80% ποσοστά επιτυχίας μετά από δύο εβδομάδες θεραπείας.

Επειδή αυτά τα συνθετικά γεύματα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, τα καθιστά ακατάλληλη επιλογή για ασθενείς με διαβήτη. Επιπλέον μια συχνή παρενέργεια είναι η υπερανάπτυξη μυκήτων και επομένως συνιστάται αντιμυκητιασική προφύλαξη, συνήθως με νυστατίνη.

Δίαιτα Ανακούφισης: Οι δίαιτες που μειώνουν την πρόσληψη ζυμώσιμων υδατανθράκων μπορούν να προσφέρουν ανακούφιση από τα συμπτώματα του SIBO. Η σωστή διατροφή εξαρτάται από αυτή που ταιριάζει στις προσωπικές προτιμήσεις και τον τρόπο ζωής του ασθενούς για να είναι βιώσιμη. Η δίαιτα με χαμηλή περιεκτικότητα σε FODMAP, δίαιτα με Ειδικούς Υδατάνθρακες (SCD), Διφασική Δίαιτα, δίαιτα GAPS και δίαιτα Cedars-Sinai είναι όλες κλινικά αποτελεσματικές επιλογές. Οι δίαιτες αυστηρού περιορισμού των υδατανθράκων θα πρέπει να ακολουθούνται για όσο λιγότερο χρόνο χρειάζεται, με στόχο την επανένταξη της διατροφικής ποικιλίας στη δίαιτα καθώς αντιμετωπίζεται το SIBO και το διαρρέον έντερο.

Η απόσταση μεταξύ των γευμάτων μπορεί να δημιουργήσει έναν αποτελεσματικό περισταλτισμό στο έντερο και να προσφέρει ανακούφιση των συμπτωμάτων, ανεξάρτητα από τις άλλες διατροφικές τροποποιήσεις που εφαρμόζονται. Τα γεύματα θα πρέπει να απέχουν μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της ημέρας κατά 4-5 ώρες, το τελευταίο γεύμα να είναι δύο ώρες πριν τον ύπνο και να ακολουθείται νηστεία καθόλη τη διάρκεια της νύχτας, για 10-12 ώρες.

Πρωτόκολλο Αντιβιοτικών για το SIBO

Η ριφαξιμίνη (π.χ. Rifacol®) είναι το προτιμώμενο αντιβιοτικό για τη θεραπεία του SIBO τύπου H₂ και H₂S. Ο κύκλος θεραπείας με αντιβιοτικά διαρκεί δύο εβδομάδες. Ωστόσο, μπορεί να απαιτηθούν και άλλοι κύκλοι θεραπείας για την πλήρη θεραπεία του SIBO.

Πιθανώς η προσθήκη υποσαλικυλικού βισμούθιου (δεν κυκλοφορεί στην Ελλάδα) μπορεί να επιταχύνει την θεραπεία ασθενών με SIBO τύπου H₂S, ωστόσο οι έρευνες είναι περιορισμένες.

Πρωτόκολλο Φυτικών Αντιμικροβιακών για το SIBO

Η θεραπεία με βότανα έχει αποδειχθεί εξίσου αποτελεσματική με τη ριφαξιμίνη για τη θεραπεία της βακτηριακής υπερανάπτυξης στο λεπτό έντερο.

Ένα πρωτόκολλο φυτικών αντιμικροβιακών για τη θεραπεία του SIBO περιλαμβάνει δύο σκευάσματα μαζί για έξι εβδομάδες. Η ταυτόχρονη χορήγηση περισσότερων από δύο φυτικών σκευασμάτων συνήθως δεν παρέχει πρόσθετο όφελος. Όπως και με τα αντιβιοτικά, μπορεί να απαιτηθούν πολλαπλοί κύκλοι φυτικών αντιβιοτικών για την πλήρη θεραπεία του SIBO.

Συνήθως τα φυτικά αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται παράλληλα με μια δίαιτα FODMAP για 6 εβδομάδες. Οι ασθενείς μπορεί να έχουν μείωση των βακτηριακών πληθυσμών και των πληθυσμών Candida (εάν υπάρχει) και μπορεί να αισθάνονται χειρότερα, πριν βελτιωθεί η εικόνα τους, έως και 3-4 εβδομάδες κατά τη διάρκεια της θεραπείας.

Βερβερίνη: Είναι ένα αντιμικροβιακό ευρέος φάσματος, αποτελεσματικό κατά των βακτηρίων, των μυκήτων, των ιών και των παρασίτων. Η βερβερίνη μπορεί να μειώσει την εντερική διαπερατότητα ασκώντας αντιοξειδωτικά, αντιφλεγμονώδη και επουλωτικά αποτελέσματα στο βλεννογόνο.

Ρίγανη: Έχει δείξει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες: αντιμικροβιακές, αντιικές, αντιμυκητιασικές, αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντισπασμωδικές. Η ρίγανη στοχεύει επιλεκτικά παθογόνα βακτήρια, χωρίς να επηρεάζει τους γαλακτοβάκιλλους και τα Bifidobacteria του υγιούς μικροβιώματος.

Neem: Το neem (ινδική πασχαλιά) είναι αναγνωρισμένο για τις δράσεις του ενάντια σε βακτήρια, σε παράσιτα, ιούς και μύκητες. Ενώ όμως υπάρχουν διάφορα θέματα για την ασφάλεια του ελαίου neem, ειδικά στα παιδιά, τα φύλλα neem είναι ασφαλή.

Πρόσθετα Συμπληρώματα κατά τη Διάρκεια της Θεραπείας για SIBO

Τα προκινητικά φάρμακα προάγουν την κινητικότητα του λεπτού εντέρου. Η προκινητική θεραπεία κατά τη διάρκεια και μετά την αντιμικροβιακή θεραπεία υποστηρίζει τον περισταλτισμό και την καθοδική κίνηση των βακτηρίων μακριά από το λεπτό έντερο. Τα προκινητικά μπορούν να βοηθήσουν την θεραπεία του SIBO και να αποτρέψουν τη γρήγορη υποτροπή μετά τη διακοπή των αντιβιοτικών.

Επανάληψη των Εργαστηριακών Εξετάσεων

Η επανάληψη του τεστ αναπνοής SIBO δεν είναι απαραίτητη μετά από έναν κύκλο αντιμικροβιακής θεραπείας, αλλά μπορεί να βοηθήσει στην παρακολούθηση της προόδου και στην επιβεβαίωση της θεραπείας του SIBO. Ο ασθενής μπορεί να επαναλάβει το τεστ αναπνοής SIBO μετά την ολοκλήρωση της αντιμικροβιακής θεραπείας. Η επανάληψη της εξέτασης το συντομότερο δυνατό θα δώσει τα πιο ακριβή αποτελέσματα ως προς την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.

Εάν οι ασθενείς δεν επαναλάβουν την εξέταση μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας, θα πρέπει να παρακολουθούν τα συμπτώματα του SIBO προκειμένου να καθοριστεί εάν η θεραπεία πρέπει να συνεχιστεί ή να διακοπεί. Η θεραπεία του SIBO θεωρείται επιτυχής όταν ο ασθενής αναφέρει βελτίωση κατά 80-90% στα συμπτώματα που αποδίδονται στο SIBO.

Συμπερασματικά

Η βακτηριακή υπερανάπτυξη του λεπτού εντέρου είναι μια συχνή πεπτική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από βακτηριακή υπερανάπτυξη σε λάθος σημείο. Μπορεί να προκαλέσει σημαντικά συμπτώματα που σχετίζονται με το γαστρεντερικό σύστημα και όχι μόνο, καθώς και με επιπλοκές στην υγεία που σχετίζονται από το προκύπτον διαρρέον έντερο και την εντερική δυσαπορρόφηση.

Η επιτυχής θεραπεία του SIBO βασίζεται στη διόρθωση των ανισορροπιών που προδιαθέτουν ένα άτομο σε βακτηριακή υπερανάπτυξη και την αντιβιοτική θεραπεία. Η θεραπεία μπορεί να είναι πολύπλοκη και η υποτροπή του SIBO είναι συχνή, λόγω των πολλών παραγόντων που μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη του. Οι εξετάσεις πρόληψης βοηθούν στον εντοπισμό των βασικών αιτιών του SIBO, ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν μέτρα για την πρόληψη της υποτροπής του SIBO και την υποστήριξη της υγιούς γαστρεντερικής λειτουργίας.

Βασίλης Ι. Σιδερής
Βιολόγος
Ιατρός Βιοπαθολόγος
Πιστοποιημένος Ιατρός Λειτουργικής Ιατρικής, CFMP^®