Η κυστίνωση είναι μια σπάνια γενετική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από τη συσσώρευση του αμινοξέος κυστίνη μέσα στα κύτταρα. Αυτή η συσσώρευση οδηγεί στο σχηματισμό κρυστάλλων που μπορούν να βλάψουν διάφορα όργανα και ιστούς σε όλο το σώμα. Το κύριο όργανο που επηρεάζεται είναι τα νεφρά και η κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε νεφρική δυσλειτουργία. Η επίπτωση στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες εκτιμάται σε 1 στα 100.000-200.000 άτομα, αν και μπορεί να είναι υψηλότερη σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές όπως η Βρετάνη (Γαλλία) και το Κεμπέκ (Καναδάς).
Ο γενετικός έλεγχος της κυστίνωσης συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Βασικά χαρακτηριστικά της κυστίνωσης περιλαμβάνουν:
Γενετική βάση: Η κυστίνωση προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο CTNS, το οποίο παρέχει οδηγίες για την παραγωγή μιας πρωτεΐνης που συμμετέχει στη μεταφορά κυστίνης από τα κυτταρικά διαμερίσματα που ονομάζονται λυσοσώματα. Οι μεταλλάξεις σε αυτό το γονίδιο οδηγούν σε μειωμένη μεταφορά της κυστίνης, οδηγώντας έτσι στη συσσώρευσή της.
Τύποι κυστίνωσης
- Νεφροπαθητική κυστίνωση: Αυτή είναι η πιο κοινή και σοβαρή μορφή, με συμπτώματα που εμφανίζονται συνήθως στη βρεφική ηλικία. Η νεφρική δυσλειτουργία είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα, οδηγώντας σε νεφρικό σύνδρομο Fanconi (διαταραχή της λειτουργίας των νεφρικών σωληναρίων).
- Ενδιάμεση κυστίνωση: Αυτή η μορφή έχει μεταγενέστερη έναρξη και βραδύτερη εξέλιξη από τη νεφροπαθητική κυστίνωση, με τα νεφρά να επηρεάζονται σε μικρότερο βαθμό.
- Μη νεφροπαθητική ή οφθαλμική κυστίνωση: Αυτή η σπάνια μορφή επηρεάζει κυρίως τα μάτια χωρίς σημαντική προσβολή των νεφρών.
Συμπτώματα
- Νεφρικό σύνδρομο Fanconi: Μειωμένη επαναρρόφηση βασικών ουσιών από τα σωληνάρια των νεφρών, οδηγεί σε απώλεια ζωτικών θρεπτικών συστατικών στα ούρα.
- Καθυστέρηση ανάπτυξης: Τα παιδιά με κυστίνωση μπορεί να εμφανίσουν καθυστέρηση της ανάπτυξης.
- Φωτοφοβία: Η ευαισθησία στο φως είναι συχνή, ειδικά στην οφθαλμική κυστίνωση.
- Μυϊκή αδυναμία και κόπωση: Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν λόγω της συσσώρευσης της κυστίνης στον μυϊκό ιστό.
Θεραπεία: Η κυστίνωση είναι μια χρόνια κατάσταση και ο στυλοβάτης της θεραπείας είναι η κυστεαμίνη. Η κυστεαμίνη βοηθά στη μείωση της συσσώρευσης κυστίνης διασπώντας την σε μια πιο διαλυτή μορφή. Η μεταμόσχευση νεφρού μπορεί να είναι απαραίτητη σε σοβαρές περιπτώσεις.
Πρόγνωση: Ενώ η κυστίνωση είναι μια χρόνια και προοδευτική κατάσταση, η έγκαιρη διάγνωση και η κατάλληλη θεραπεία μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τα αποτελέσματα. Χωρίς θεραπεία, ωστόσο, η νεφρική ανεπάρκεια είναι πιθανό να συμβεί μέχρι το τέλος της παιδικής ηλικίας.
Η κυστίνωση απαιτεί μια διεπιστημονική προσέγγιση που περιλαμβάνει νεφρολόγους, οφθαλμιάτρους, γενετιστές και άλλους ειδικούς για μια ολοκληρωμένη διαχείριση και φροντίδα του ασθενούς. Η τακτική παρακολούθηση και θεραπεία είναι ζωτικής σημασίας για τη διαχείριση των συμπτωμάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με κυστίνωση.
Διάγνωση: Η διάγνωση περιλαμβάνει τη μέτρηση των επιπέδων κυστίνης ή μέσω γενετικών εξετάσεων για τον εντοπισμό των μεταλλάξεων στο γονίδιο CTNS.
Περίπου 140 παθογόνες παραλλαγές έχουν περιγραφεί σε ασθενείς με κυστίνωση με ποικίλες κλινικές εκδηλώσεις, σε άτομα διαφορετικής γεωγραφικής προέλευσης. Η πιο συχνή μετάλλαξη είναι μια διαγραφή 57 kb που υπάρχει στο 50-70% των ασθενών από τη Βόρεια Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική (δεν ελέγχεται με την συγκεκριμένη εξετάση).
Μια άλλη σχετικά συχνή παθογόνος παραλλαγή είναι η c.414G>A η οποία παράγει ένα κωδικόνιο διακοπής στη θέση 138 της κυστινοσίνης και οδηγεί σε πρόωρο τερματισμό της μετάφρασης. Η παρουσία του εκτιμάται στο 52% των Γαλλοκαναδών ασθενών που πάσχουν από κυστίνωση και ανιχνεύεται επίσης σε Ιρλανδούς ασθενείς. Βρέθηκε επίσης σε Αμερικανούς ασθενείς γερμανικής, γαλλικής, βρετανικής, σκανδιναβικής και ρουμανικής καταγωγής.
Η παθογόνος παραλλαγή c.416C>T μπορεί να προκαλέσει τον νεανικό φαινότυπο.
Τα άτομα με ενδιάμεση κυστίνωση (νεφροπαθητική, αλλά με όψιμη έναρξη) ή μη νεφροπαθητική κυστίνωση (με κρυστάλλους στον κερατοειδή και τον μυελό, αλλά χωρίς νεφρική συμμετοχή) μπορεί να έχουν τον νεανικό φαινότυπο αλλά χωρίς νεφρική συμμετοχή) έχουν μια σοβαρή παθογόνο παραλλαγή στο γονίδιο CTNS (χαρακτηριστική της νεφροπαθητικής κυστίνωσης) και μια ήπια παθογόνο παραλλαγή. Μεταξύ των ήπιων παραλλαγών αναλύεται η μετάλλαξη c.589G>A.
Ο γενετικός έλεγχος της κυστίνωσης, αναλύει τις 6 συχνότερες παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου CTNS.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις του γονιδίου που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στο προς έλεγχο γονίδιο και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
