Η νευρωνική κηροειδής λιποφουσκίνωση τύπου 5 (NCL5), γνωστή επίσης ως νόσος CLN5, είναι μια σπάνια νευροεκφυλιστική διαταραχή που εμπίπτει στην κατηγορία της νόσου Batten, μιας ομάδας κληρονομικών παθήσεων που χαρακτηρίζονται από τη συσσώρευση λιποχρωστικών στα κύτταρα του νευρικού συστήματος. Η νόσος CLN5 προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο CLN5.
Ο γενετικός έλεγχος των νευρωνικών κηροειδών λιποφουσκινώσεων τύπου 5 (νόσος CLN5) συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Τα βασικά χαρακτηριστικά των νευρωνικών κηροειδών λιποφουσκινώσεων τύπου 5 (νόσος CLN5) περιλαμβάνουν:
- Έναρξη: Η νόσος CLN5 ξεκινά τυπικά στην παιδική ηλικία, συχνά μεταξύ 4 και 7 ετών.
- Επιληπτικές κρίσεις: Οι κρίσεις είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό της νόσου CLN5 και μπορεί να είναι ένα από τα αρχικά συμπτώματα.
- Γνωστική έκπτωση: Εμφανίζεται προοδευτική μείωση των γνωστικών ικανοτήτων, που οδηγεί σε διανοητική αναπηρία.
- Κινητική δυσλειτουργία: Τα άτομα με νόσο CLN5 μπορεί να παρουσιάσουν σταδιακή μείωση των κινητικών δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένου του συντονισμού και της ισορροπίας.
- Βλάβη όρασης: Η απώλεια της όρασης είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα και τα άτομα που επηρεάζονται μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολίες με οπτικές εργασίες.
- Παλινδρόμηση λόγου και γλώσσας: Η απώλεια του λόγου και των γλωσσικών δεξιοτήτων μπορεί να συμβεί με την πάροδο του χρόνου.
- Αλλαγές συμπεριφοράς: Μπορεί να παρατηρηθούν αλλαγές στη συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένης της ευερεθιστότητας και της επιθετικότητας.
- Κινητικές ανωμαλίες: Ορισμένοι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν κινητικές ανωμαλίες όπως τρόμο και μυοκλονικά τινάγματα.
- Ατροφία του εγκεφάλου: Οι απεικονιστικές μελέτες μπορεί να αποκαλύψουν προοδευτική εγκεφαλική ατροφία.
- Αυτοσωμική υπολειπόμενη κληρονομικότητα: Η νόσος CLN5 ακολουθεί ένα αυτοσωματικό υπολειπόμενο πρότυπο κληρονομικότητας, που σημαίνει ότι τα προσβεβλημένα άτομα κληρονομούν τα μεταλλαγμένα γονίδια CLN5 και από τους δύο γονείς.
Το γονίδιο CLN5 παρέχει οδηγίες για την παραγωγή μιας πρωτεΐνης που εμπλέκεται στη λυσοσωμική λειτουργία. Τα λυσοσώματα είναι κυτταρικές δομές υπεύθυνες για τη διάσπαση και την ανακύκλωση διαφόρων ουσιών. Οι μεταλλάξεις στο γονίδιο CLN5 έχουν ως αποτέλεσμα τη διαταραχή της λυσοσωμικής λειτουργίας, που οδηγεί στη συσσώρευση λιποχρωστικών και επακόλουθη κυτταρική βλάβη στο νευρικό σύστημα.
Επί του παρόντος δεν υπάρχει θεραπεία για τη νόσο CLN5 και η διαχείριση είναι κυρίως υποστηρικτική, εστιάζοντας στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των προσβεβλημένων ατόμων. Οι επιληπτικές κρίσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με αντιεπιληπτικά φάρμακα και μπορεί να χρησιμοποιηθούν άλλα υποστηρικτικά μέτρα, όπως η φυσικοθεραπεία και η εργοθεραπεία.
Η γενετική συμβουλευτική είναι σημαντική για τις οικογένειες που επηρεάζονται από τη νόσο CLN5 για να κατανοήσουν τον τρόπο κληρονομικότητας, να αξιολογήσουν τον κίνδυνο προσβολής των παιδιών και να εξετάσουν τις διαθέσιμες επιλογές. Λόγω της προοδευτικής και εξουθενωτικής φύσης της πάθησης, η έγκαιρη διάγνωση είναι ζωτικής σημασίας για την έναρξη της κατάλληλης υποστηρικτικής φροντίδας και άλλων παρεμβάσεων.
Περισσότερες Πληροφορίες
Η νευρωνική λιποφουσκίνωση τύπου 5 προκαλείται από την παρουσία μεταλλάξεων στο γονίδιο CLN5 που κωδικοποιεί τη νευρωνική πρωτεΐνη λιποφουσκίνωσης 5 που εκφράζεται στους περισσότερους ιστούς. Στον εγκέφαλο, η πρωτεΐνη CLN5 βρίσκεται τόσο στους νευρώνες όσο και στα νευρογλοιακά κύτταρα. Σε κυτταρικό επίπεδο, εντοπίζεται στο λυσόσωμα και η λειτουργία της δεν είναι ακόμη καλά κατανοητή και θεωρείται ότι παίζει βασικό ρόλο στη διατήρηση του λυσοσωμικού pH.
Οι μεταλλάξεις στο γονίδιο CLN5 σχετίζονται με τη συσσώρευση υλικού στα λυσοσώματα. Περισσότερες από 58 διαφορετικές μεταλλάξεις έχουν περιγραφεί σε ασθενείς με κηροειδή λιποφουσκίνωση που μπορούν να προκαλέσουν τη νόσο τόσο στην ομόζυγη όσο και στην σύνθετη ετερόζυγη κατάσταση. Μεταξύ αυτών, η πιο σημαντική είναι η παραλλαγή c.1175_1176delAT, γνωστή και ως Y392*, η οποία εντοπίστηκε για πρώτη φορά σε Φινλανδούς ασθενείς τη δεκαετία του 1990 και μπορεί να έχει υψηλή συχνότητα σε ορισμένες περιοχές της Φινλανδίας. Έχουν εντοπιστεί αρκετές παραλλαγές του CLN5 σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, τη Νότια Αμερική και την Ασία.
Η παραλλαγή c.1175_1176delAT προκαλεί διαγραφή δύο νουκλεοτιδίων και προκαλεί μετατόπιση του πλαισίου ανάγνωσης που οδηγεί στην εμφάνιση ενός πρώιμου κωδικονίου τερματισμού. Λειτουργικές μελέτες δείχνουν ότι έχει ως αποτέλεσμα μια ασταθή πρωτεΐνη που δεν μπορεί να φτάσει στο λυσόσωμα.
Ο γενετικός έλεγχος των νευρωνικών λιποφουσκινώσεων τύπου 5 (νόσος CLN5) αναλύει τις 5 πιο συχνές παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου CLN5.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις των γονιδίων που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στα προς έλεγχο γονίδια και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
