Η οξεία διαλείπουσα πορφυρία είναι μια σπάνια γενετική διαταραχή που ανήκει σε μια ομάδα ασθενειών γνωστών ως πορφυρίες. Αυτές οι καταστάσεις χαρακτηρίζονται από την ανώμαλη συσσώρευση πορφυρινών, οι οποίες είναι απαραίτητα συστατικά στην παραγωγή αίμης. Η αίμη είναι ένα σημαντικό συστατικό της αιμοσφαιρίνης, της πρωτεΐνης στα ερυθρά αιμοσφαίρια που είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά οξυγόνου. Είναι ο συχνότερος τύπος οξείας πορφυρίας, με επιπολασμό 1-2 κρούσματα ανά 15.000 κατοίκους.
Ο γενετικός έλεγχος της οξείας διαλείπουσας πορφυρίας συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Η οξεία διαλείπουσα πορφυρία είναι μια μονογονιδιακή διαταραχή με αυτοσωματική κυρίαρχη κληρονομικότητα που χαρακτηρίζεται από αυξημένο σχηματισμό και απέκκριση των πορφυρινών, δ-αμινολεβουλινικού οξέος (δ-ALA) και πορφοχολινογόνου (PBG). Η οξεία διαλείπουσα πορφυρία προκαλείται από ανεπάρκεια του ενζύμου διαμινάση του πορφοχολινογόνου (PBGD), που κωδικοποιείται από το γονίδιο HMBS, το οποίο εμπλέκεται στο τρίτο στάδιο της διαδικασίας σύνθεσης της ομάδας αίμης.
Το οξεία διαλείπουσα πορφυρία επηρεάζει ειδικά το νευρικό σύστημα και μπορεί να οδηγήσει σε μια ποικιλία συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια οξέων επεισοδίων. Προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο HMBS, γεγονός που οδηγεί σε ανεπάρκεια του ενζύμου διαμινάση πορφοχολινογόνου (PBGD), απαραίτητο για τη σύνθεση της αίμης.
Βασικά χαρακτηριστικά της οξείας διαλείπουσας πορφυρίας περιλαμβάνουν:
- Κοιλιακό άλγος: Ο σοβαρός κοιλιακός πόνος είναι ένα χαρακτηριστικό σύμπτωμα των οξέων επεισοδίων. Αυτός ο πόνος μπορεί να συνοδεύεται από ναυτία, έμετο και δυσκοιλιότητα.
- Νευρολογικά συμπτώματα: Η οξεία διαλείπουσα πορφυρία επηρεάζει κυρίως το νευρικό σύστημα, οδηγώντας σε διάφορα νευρολογικά συμπτώματα κατά τη διάρκεια οξέων κρίσεων. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν μυϊκή αδυναμία, επιληπτικές κρίσεις, σύγχυση, ψευδαισθήσεις και περιφερική νευροπάθεια.
- Ψυχιατρικά συμπτώματα: Ορισμένοι ασθενείς με οξεία διαλείπουσα πορφυρία μπορεί να εμφανίσουν ψυχιατρικά συμπτώματα όπως άγχος, κατάθλιψη και ψύχωση κατά τη διάρκεια οξέων επεισοδίων.
- Δυσλειτουργία αυτόνομου νευρικού συστήματος: Η δυσλειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος μπορεί να εκδηλωθεί με συμπτώματα όπως γρήγορος καρδιακός ρυθμός, υψηλή αρτηριακή πίεση και αναπνευστική δυσχέρεια.
- Υπονατριαιμία: Η οξεία διαλείπουσα πορφυρία μπορεί να προκαλέσει χαμηλά επίπεδα νατρίου στο αίμα (υπονατριαιμία), γεγονός που μπορεί να συμβάλει στην εμφάνιση νευρολογικών συμπτωμάτων.
Τα συμπτώματα της οξεία διαλείπουσα πορφυρία μπορούν να προκληθούν από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων φαρμάκων, της κατανάλωσης αλκοόλ, των ορμονικών αλλαγών και του στρες.
Η διάγνωση της οξεία διαλείπουσα πορφυρία περιλαμβάνει βιοχημικές εξετάσεις για την ανίχνευση μη φυσιολογικών επιπέδων πορφυρινών και των προδρόμων μορίων τους στα ούρα, το αίμα και τα κόπρανα κατά τη διάρκεια μιας οξείας κρίσης. Ο γενετικός έλεγχος μπορεί να επιβεβαιώσει την παρουσία μεταλλάξεων στο γονίδιο HMBS.
Η διαχείριση της οξείας διαλείπουσας πορφυρίας επικεντρώνεται στην πρόληψη και την ανακούφιση των συμπτωμάτων και μπορεί να περιλαμβάνει την αποφυγή ερεθισμάτων, τη διαχείριση του πόνου και την αντιμετώπιση επιπλοκών κατά τη διάρκεια των κρίσεων. Σε σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί νοσηλεία.
Για τους ασθενείς με οξεία διαλείπουσα πορφυρία μπορούν να είναι χρήσιμο ένα ολοκληρωμένο σχέδιο φροντίδας που περιλαμβάνει γενετική συμβουλευτική, τροποποιήσεις στον τρόπο ζωής και τακτική παρακολούθηση για την πρόληψη και τη διαχείριση των κρίσεων.
Περίπου 400 μεταλλάξεις έχουν περιγραφεί στο γονίδιο HMBS. Από αυτές τις παραλλαγές, η συγκεκριμένη εξέταση αναλύει μία από τις πιο συχνές σε ασθενείς με οξεία διαλείπουσα πορφυρία, την μετάλλαξη c.500G>A (p.Arg167Glu) που μειώνει σημαντικά τη δραστηριότητα του ενζύμου PBGD. Αυτή η μετάλλαξη είναι συχνότερη στην Αργεντινή και τη Σουηδία.
Ο Γενετικός Έλεγχος της Οξείας Διαλείπουσας Πορφυρίας αναλύει τις 4 συχνότερες παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου HMBS.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις του γονιδίου που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στο προς έλεγχο γονίδιο και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
