Η πρωτοπαθής υπεροξαλουρία τύπου 1 (PH1) είναι μια σπάνια γενετική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την υπερπαραγωγή οξαλικών, μιας ουσίας που συνήθως αποβάλλεται μέσω των ούρων. Σε άτομα με πρωτοπαθή υπεροξαλουρία τύπου 1, μια ανεπάρκεια ενζύμου οδηγεί στη συσσώρευση οξαλικών στα νεφρά και σε άλλα όργανα, σχηματίζοντας κρυστάλλους. Με την πάροδο του χρόνου, αυτοί οι κρύσταλλοι μπορούν να οδηγήσουν σε πέτρες στα νεφρά, νεφρική βλάβη και άλλες επιπλοκές. Ο επιπολασμός της πρωτοπαθούς υπεροξαλουρίας τύπου 1 είναι λιγότερο από 3 περιπτώσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού, με υψηλότερη επίπτωση στις χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής.
Ο γενετικός έλεγχος της πρωτοπαθούς υπεροξαλουρίας τύπου 1 (PH1) συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Τα βασικά χαρακτηριστικά της πρωτοπαθούς υπεροξαλουρίας τύπου 1 είναι:
- Γενετική βάση: Η πρωτοπαθής υπεροξαλουρία τύπου 1 προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο AGXT, το οποίο παρέχει οδηγίες για την κατασκευή του ενζύμου αλανινο-γλυοξυλική αμινοτρανσφεράση (AGT). Αυτό το ένζυμο είναι απαραίτητο για τη διάσπαση του γλυοξυλικού, ενός προδρόμου του οξαλικού οξέος. Οι μεταλλάξεις στο AGXT οδηγούν σε ανεπάρκεια της AGT, επιτρέποντας στην περίσσεια γλυοξυλικού να μετατραπεί σε οξαλικό, οδηγώντας στη συσσώρευσή του.
- Συσσώρευση οξαλικών: Τα αυξημένα επίπεδα οξαλικού στον οργανισμό μπορεί να οδηγήσουν στο σχηματισμό λίθων στα νεφρά και εναποθέσεις κρυστάλλων οξαλικού ασβεστίου στους νεφρούς και σε άλλα όργανα. Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι εναποθέσεις μπορεί να προκαλέσουν νεφρική βλάβη και μπορεί να οδηγήσουν σε νεφρική ανεπάρκεια.
- Πέτρες στα νεφρά: Οι υποτροπιάζουσες πέτρες στα νεφρά είναι ένα σύνηθες πρώιμο σύμπτωμα της πρωτοπαθούς υπεροξαλουρίας τύπου 1. Αυτές οι πέτρες μπορεί να προκαλέσουν πόνο, αίμα στα ούρα και λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος.
- Προοδευτική νεφρική βλάβη: Η χρόνια εναπόθεση οξαλικών στους νεφρούς μπορεί να οδηγήσει σε προοδευτική βλάβη, με αποτέλεσμα τελικά τη νεφρική ανεπάρκεια. Η νεφρική ανεπάρκεια μπορεί να απαιτήσει την ανάγκη για αιμοκάθαρση ή μεταμόσχευση νεφρού.
- Συστημικές επιδράσεις: Εκτός από τη συμμετοχή των νεφρών, οι κρύσταλλοι οξαλικού μπορεί να συσσωρευτούν σε άλλα όργανα, όπως τα οστά, τα μάτια, την καρδιά και τα αιμοφόρα αγγεία, οδηγώντας σε μια σειρά συστηματικών επιπλοκών.
- Συμπτώματα: Τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλλουν αλλά μπορεί να περιλαμβάνουν κοιλιακό άλγος, λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος, πέτρες στα νεφρά και, σε προχωρημένες περιπτώσεις, σημεία νεφρικής ανεπάρκειας.
- Διάγνωση: Η διάγνωση περιλαμβάνει κλινική αξιολόγηση, απεικονιστικές μελέτες για την ανίχνευση λίθων στα νεφρά και εργαστηριακές εξετάσεις για τη μέτρηση των επιπέδων οξαλικών στα ούρα. Ο γενετικός έλεγχος μπορεί να επιβεβαιώσει την παρουσία μεταλλάξεων στο γονίδιο AGXT.
- Θεραπεία: Η διαχείριση της πρωτοπαθούς υπεροξαλουρίας τύπου 1 συνήθως περιλαμβάνει έναν συνδυασμό στρατηγικών για τη μείωση της παραγωγής οξαλικών, την αύξηση της αποβολής των οξαλικών μέσω των ούρων και την πρόληψη του σχηματισμού λίθων στα νεφρά. Αυτό μπορεί να γίνει με φάρμακα, διατροφικές τροποποιήσεις και σε ορισμένες περιπτώσεις, με μεταμόσχευση ήπατος ή συνδυασμένης μεταμόσχευσης ήπατος-νεφρού.
Η πρωτοπαθής υπεροξαλουρία τύπου 1 είναι μια σοβαρή κατάσταση που απαιτεί συνεχή ιατρική αντιμετώπιση. Η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση είναι ζωτικής σημασίας για την ελαχιστοποίηση των επιπλοκών και τη διατήρηση της νεφρικής λειτουργίας. Άτομα με οικογενειακό ιστορικό πρωτοπαθούς υπεροξαλουρίας τύπου 1 ή εκείνα που εμφανίζουν συμπτώματα που σχετίζονται με την πάθηση θα πρέπει να αναζητήσουν ιατρική βοήθεια για σωστή αξιολόγηση και διάγνωση.
Η πρωτοπαθής υπεροξαλουρία τύπου 1 (HP1) είναι μια αυτοσωμική υπολειπόμενη νόσος. Προκαλείται από αλλαγές στο γονίδιο AGXT που κωδικοποιεί το ένζυμο AGT ή L-αλανινο-γλυοξυλική αμινοτρανσφεράση, που βρίσκεται στο ήπαρ, το οποίο μετατρέπει το γλυοξυλικό σε γλυκίνη. Όταν αυτό το ένζυμο δεν λειτουργεί σωστά, το γλυοξυλικό μετατρέπεται σε οξαλικό που σχηματίζει αδιάλυτα άλατα ασβεστίου που συσσωρεύονται στους νεφρούς και σε άλλα όργανα.
Η μετάλλαξη c.508G>A (p.Gly170Arg) αποτελεί το 30% των αλληλόμορφων που ανιχνεύονται σε ασθενείς με πρωτοπαθή υπεροξαλουρία τύπου 1. Έχει βρεθεί τόσο σε ομόζυγη όσο και σε σύνθετη ετερόζυγη κατάσταση. Άλλες κοινές παραλλαγές σε ασθενείς με πρωτοπαθή υπεροξαλουρία τύπου 1 είναι οι c.454T>A (p.Phe152Ile) και c.731T>C (p.Ile244Thr).
Ο γενετικός έλεγχος της πρωτοπαθούς υπεροξαλουρίας τύπου 1 αναλύει τις 15 πιο συχνές παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου AGXT.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις των γονιδίων που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στα προς έλεγχο γονίδια και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
