Το ανθρώπινο σώμα παράγει τη μελατονίνη δύο ώρες πριν τον ύπνο, με την προϋπόθεση ότι ο φωτισμός είναι χαμηλός. Αυτή η φυσική δράση είναι γνωστή ως «έναρξη έκκρισης μελατονίνης στο αμυδρό φως» (DLMO) και βοηθά το σώμα να διατηρείται σε ένα τακτικό πρόγραμμα ύπνου-αφύπνισης.
Ο προσδιορισμός του DLMO θεωρείται το καλύτερο διαθέσιμο εργαστηριακό τεστ, για τη μέτρηση των επιπέδων μελατονίνης και των διαταραχών του κιρκάδιου ρυθμού.
Ο προσδιορισμός του DLMO γίνεται για τον έλεγχο του κατά πόσο ένα άτομο συγχρονίζεται στην εναλλαγή φωτός/σκότους στο 24ώρο. Ο έλεγχος DLMO είναι επίσης χρήσιμος για την αξιολόγηση της καθυστέρησης ή της πρωιμότητας της φάσης του κιρκάδιου ρυθμού στα εξεταζόμενα άτομα. Ο έλεγχος DLMO είναι επίσης χρήσιμος για τον προσδιορισμό των βέλτιστων χρόνων εφαρμογής θεραπειών όπως το έντονο φως ή η χορήγηση μελατονίνης.
Εάν ο κιρκάδιος ρυθμός ενός ατόμου είναι φυσιολογικός, τότε ο DLMO θα παρατηρηθεί περίπου 2 έως 3 ώρες πριν από τη συνηθισμένη ώρα ύπνου. Τα φυσιολογικά χρονικά σημεία DLMO είναι:
- Ενήλικες 07:30 - 10:00 μ.μ.
- Παιδιά (6-12 ετών) 07:30 - 09:00 μ.μ.
Ένας μη φυσιολογικός χρονισμός του DLMO υποδηλώνει διαταραχή στον κιρκάδιο ρυθμό ύπνου/εγρήγορσης και παρέχει τις απαραίτητες ενδείξεις για τον βέλτιστο χρόνο θεραπείας με χορήγηση μελατονίνης ή έντονου φωτισμού.
Μέτρηση του κιρκάδιου ρυθμού
Η πιο αξιόπιστη μέτρηση του χρονισμού του κεντρικού κιρκάδιου ρολογιού στους ανθρώπους είναι η έναρξη της βραδινής παραγωγής μελατονίνης που μετράται σε αμυδρό φως, δηλαδή, η έναρξη της έκκρισης μελατονίνης σε αμυδρό φως, DLMO.
Ο προσδιορισμός του DLMO πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει με ακρίβεια τη χρονική στιγμή του κεντρικού κιρκάδιου ρολογιού (υπερχιασματικός πυρήνας), καθώς η έκκριση μελατονίνης από την επίφυση ελέγχεται από τον υπερχιασματικό πυρήνα. Τυπικά, τα επίπεδα μελατονίνης αρχίζουν να αυξάνονται 2-3 ώρες πριν από τη συνήθη έναρξη του νυχτερινού ύπνου, κορυφώνονται τις πρώτες πρωινές ώρες και μειώνονται στα επίπεδα της ημέρας γύρω από την ώρα της συνήθους αφύπνισης.
Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των κιρκάδιων ρυθμών είναι ο κύκλος ύπνου/αφύπνισης. Υπάρχουν όμως και άλλοι κιρκάδιοι ρυθμοί, συμπεριλαμβανομένων των εναλλαγών πολλών ορμονών κατά τη διάρκεια της ημέρας, του κύκλου της θερμοκρασίας του σώματος, της όρεξης και των χρόνων της καλύτερης εγρήγορσης. Στην ιδανική περίπτωση, αυτοί οι ρυθμοί είναι σε συγχρονισμό μεταξύ τους καθώς και με τον κύκλο φωτός-σκότους στη φύση. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ξύπνιοι κατά τη διάρκεια της ημέρας και κοιμούνται στο σκοτάδι, είναι το ιδανικό σενάριο για τα βέλτιστα επίπεδα υγεία.
Ο προσδιορισμός του DLMO είναι ένας βολικός βιοδείκτης για μέτρηση, καθώς μπορεί να ληφθεί μη επεμβατικά από το σάλιο και μπορεί να απαιτήσει μόνο ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα δειγματοληψίας διάρκειας 6-8 ωρών.
Διαταραχές κιρκάδιου ρυθμού
Η διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού είναι μια ανωμαλία του εσωτερικού ρολογιού του σώματος, κατά την οποία ένα άτομο δεν μπορεί να κοιμηθεί σε μια φυσιολογική βραδινή ώρα ύπνου, αν και μπορεί να κοιμηθεί αρκετά καλά σε άλλες ώρες που υπαγορεύονται από τον εσωτερικό του ρυθμό. Οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να κοιμηθούν όταν το επιθυμούν, γι' αυτό παραπονιούνται για αϋπνία. Επιπλέον, δυσκολεύονται να ξυπνήσουν όταν το επιθυμούν, γι' αυτό παραπονιούνται για υπερβολική υπνηλία. Χρειάζεται κάποια διορατικότητα για να γίνει η σύνδεση ότι το πρόβλημα μπορεί να έχει να κάνει με τη χρονική στιγμή του ύπνου και όχι με τον ίδιο τον ύπνο.
Ένας κοινός παράγοντας σε αυτές τις διαταραχές είναι η ύπαρξη ανελαστικότητας: ακόμη και όταν είναι σωματικά κουρασμένοι ή στερούνται ύπνου, οι πάσχοντες δεν μπορούν να αναπληρώσουν τον χαμένο ύπνο τους εκτός των ωρών ύπνου που έχουν καθοριστεί. Αυτός ο παράγοντας γενικά παρεξηγείται από άτομα που δεν πάσχουν από αυτές τις διαταραχές, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι εκείνοι που υποφέρουν είναι απλώς τεμπέληδες ή δεν προσπαθούν αρκετά για να ζήσουν σύμφωνα με το πρόγραμμα της υπόλοιπης κοινωνίας.
Εκτός από τον κύκλο ύπνου/αφύπνισης, ο εσωτερικός συντονισμός των διάφορων άλλων ρυθμών μπορεί επίσης να είναι προβληματικός. Για παράδειγμα, ορισμένες ορμόνες μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικό ημερήσιο ρυθμό από άλλες, και αυτή η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των συστημάτων μπορεί να προκαλέσει και άλλα συμπτώματα εκτός από τη διαταραχή του ύπνου. Αυτό πιστεύεται ότι είναι η αιτία της δυσφορίας του jet lag.
Υποτύποι διαταραχών κιρκάδιου ρυθμού
Η Αναθεωρημένη Διεθνής Ταξινόμηση των Διαταραχών Ύπνου (ICSD-R) απαριθμεί 6 υποτύπους διαταραχών ύπνου/εγρήγορσης του κιρκάδιου ρυθμού:
- Διαταραχή ύπνου/εγρήγορσης καθυστερημένης φάσης
- Διαταραχή ύπνου/εγρήγορσης πρώιμης φάσης
- Απουσία 24ώρης φάσης ύπνου/εγρήγορσης
- Διαταραχή ύπνου/εγρήγορσης ακανόνιστου ρυθμού
- Διαταραχή ύπνου/εγρήγορσης εναλλασσόμενου ωραρίου εργασίας
- Διαταραχή ύπνου/εγρήγορσης από μεταβολή της χρονοζώνης (σύνδρομο Jet Lag)
