Χαρά, Αγκαλιές και Ορμόνες: Πώς οι Γιορτές Ενισχύουν τη Φυσική Ευεξία και την Ψυχική Υγεία

Οι γιορτές είναι μια μοναδική περίοδος του χρόνου όπου η συναισθηματική σύνδεση, η χαρά και οι στιγμές ξεκούρασης μπορούν να έχουν πραγματικά θετική επίδραση στη φυσιολογική και ψυχική μας υγεία. Πέρα από την καλή διάθεση, οι γιορτινές εμπειρίες επηρεάζουν βιολογικούς μηχανισμούς που σχετίζονται με το άγχος, την καρδιακή λειτουργία και τη συνολική ευεξία. Σε αυτό το άρθρο, εξετάζουμε πώς η γιορτινή περίοδος επηρεάζει το σώμα μας, αλλά και πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε αυτή την επίδραση με τρόπο που να υποστηρίζει την πρόληψη και να ενισχύει συνολικά την υγεία μας.

Οι γιορτές ως νευροενδοκρινικό ερέθισμα: Τι προκαλεί η θετική εμπειρία στο σώμα

Η εορταστική περίοδος, με την κοινωνική επαφή, την προσμονή, τη χαλάρωση και τις στιγμές σύνδεσης με οικείους, αποτελεί έναν φυσικό μηχανισμό ενεργοποίησης συγκεκριμένων νευροενδοκρινικών οδών (οδών δηλαδή που αφορούν την έκκριση ορμονών και τη βιοχημεία του εγκεφάλου) που σχετίζονται με τη ρύθμιση του άγχους, της διάθεσης και της ψυχικής ανθεκτικότητας.

Η ενεργοποίηση αυτή δεν είναι απλώς ψυχολογική. Έχει μετρήσιμο βιολογικό αποτύπωμα, που περιλαμβάνει την αυξημένη έκκριση συγκεκριμένων μορίων, κυρίως νευροδιαβιβαστών και ορμονών, όπως είναι η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη, η ωκυτοκίνη και σε ορισμένες περιπτώσεις η ενδορφίνη. Παράλληλα, παρατηρείται και αναστολή ή μείωση της κορτιζόλης, η οποία είναι η κύρια ορμόνη που σχετίζεται με την απόκριση του οργανισμού μας στο στρες.

Σεροτονίνη και σταθερότητα της διάθεσης. Η σεροτονίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής με ρόλο-κλειδί στη ρύθμιση της διάθεσης, του ύπνου, της όρεξης και της κοινωνικής συμπεριφοράς. Η έκθεση σε θετικά κοινωνικά ερεθίσματα, όπως η συναναστροφή με αγαπημένα μας πρόσωπα, έχει συσχετιστεί με την ενίσχυση της δράσης της σεροτονίνης στον εγκέφαλο, ιδίως όταν συνδυάζεται με τη σωματική επαφή ή συναισθηματική ανταλλαγή (π.χ. έκφραση ευγνωμοσύνης, τρυφερότητα).

Ντοπαμίνη και θετική προσμονή. Η ντοπαμίνη, συνδεδεμένη με το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, ενεργοποιείται κατά τη διάρκεια θετικών προσδοκιών, όπως για παράδειγμα η προσμονή για τις γιορτές, το μοίρασμα και άνοιγμα δώρων, ή ένα ταξίδι. Η δραστηριότητα του συγκεκριμένου νευροδιαβιβαστή έχει συνδεθεί με βελτίωση της ευελιξίας των γνωστικών λειτουργιών και ενίσχυση της ψυχολογικής αντοχής, ιδιαίτερα σε άτομα που βιώνουν χρόνιο άγχος.

Ωκυτοκίνη, κοινωνική επαφή και φυσιολογική ρύθμιση. Η ωκυτοκίνη, γνωστή και ως «ορμόνη της αγκαλιάς», εκκρίνεται κυρίως κατά τη διάρκεια της σωματικής επαφής, της συναισθηματικής σύνδεσης και της κοινωνικής εγγύτητας. Σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι η ωκυτοκίνη μπορεί να μειώσει τα επίπεδα κορτιζόλης και να συμβάλλει στην αγγειοδιαστολή, με θετικές επιδράσεις στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και του καρδιακού ρυθμού.

Ενδορφίνες και φυσική ευφορία. Οι ενδορφίνες είναι ενδογενή οπιοειδή πεπτίδια, γνωστά για την αναλγητική και αντικαταθλιπτική τους δράση. Εκκρίνονται κυρίως σε στιγμές έντονης συναισθηματικής ευχαρίστησης, γέλιου, σωματικής άσκησης αλλά και κατά τη διάρκεια ζεστών διαπροσωπικών αλληλεπιδράσεων. Οι γιορτινές στιγμές, που περιλαμβάνουν μοίρασμα φαγητού, μουσική και επαφή με παιδιά ή κατοικίδια, μπορούν να ενισχύσουν την έκκριση ενδορφινών, συμβάλλοντας έτσι στην αίσθηση φυσικής ευφορίας και ψυχικής ανάτασης. Η δράση των ενδορφινών έχει επίσης συνδεθεί με βελτίωση της ανοχής στον πόνο, του ύπνου και της συναισθηματικής σταθερότητας σε άτομα με αυξημένο ψυχικό φορτίο.

Μείωση κορτιζόλης: Η αντιστρές δράση των γιορτών. Η μείωση της κορτιζόλης μέσω θετικών συναισθημάτων και χαλάρωσης κατά τη διάρκεια των γιορτών δεν αποτελεί απλώς μια υποκειμενική εμπειρία, αλλά ένα φαινόμενο με σαφές νευροενδοκρινολογικό υπόβαθρο. Σύγχρονες επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι ακόμη και σύντομες στιγμές κοινωνικής σύνδεσης και συναισθηματικής εγγύτητας μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα κορτιζόλης, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα του οργανισμού απέναντι στο στρες.

Η σημασία της ανθρώπινης επαφής για το νευροφυτικό και το καρδιαγγειακό σύστημα

Η περίοδος των γιορτών χαρακτηρίζεται από πληθώρα στιγμών φυσικής και συναισθηματικής επαφής: αγκαλιές, χειραψίες, κοινά γεύματα, συζητήσεις πρόσωπο με πρόσωπο, ακόμη και η απλή συνεύρεση με αγαπημένα πρόσωπα αποτελούν ερεθίσματα με βαθιά φυσιολογική επίδραση στο αυτόνομο νευρικό σύστημα (γνωστό και ως νευροφυτικό), κάτι που έχει επίδραση στο καρδιαγγειακό και νευρικό σύστημα.

Το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα, μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου (vagus), συμβάλλει στη διατήρηση της ομοιόστασης και στη μείωση της σωματικής έντασης. Κατά τη διάρκεια στιγμών κοινωνικής εγγύτητας, ενεργοποιούνται οι εξής φυσιολογικοί μηχανισμοί:

• Μείωση της συχνότητας αναπνοής, η οποία επιτρέπει καλύτερη οξυγόνωση και προάγει την αίσθηση ηρεμίας.
• Αναστολή της υπερδραστηριότητας του συμπαθητικού συστήματος, οδηγώντας σε πτώση της αρτηριακής πίεσης και της μυϊκής έντασης.
• Βελτιστοποίηση της μεταβλητότητας του καρδιακού ρυθμού (HRV), που αποτελεί προστατευτικό παράγοντα για καρδιαγγειακά συμβάματα και δείκτη ευελιξίας του οργανισμού σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα.
   

Μελέτες δείχνουν ότι ακόμη και σύντομη φυσική επαφή ή στοργική συνομιλία ήταν αρκετή για να μεταβάλλει θετικά δείκτες του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης. Σε αυτό το φαινόμενο, σημαντικό ρόλο έχει και η ενίσχυση της παραγωγής ωκυτοκίνης, η οποία με τη σειρά της ενισχύει την αγγειοδιαστολή και τη μείωση της καρδιακής έντασης, όπως αναφέραμε παραπάνω.

Παράλληλα, αρκετές επιδημιολογικές μελέτες έχουν συσχετίσει τη μακροπρόθεσμη κοινωνική υποστήριξη με μειωμένα επίπεδα καρδιομεταβολικού κινδύνου, ιδίως σε άτομα με αυξημένο στρες ή προδιάθεση για υπέρταση. Από την άλλη, η συναισθηματική απομόνωση έχει αναγνωριστεί ως ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα, ιδίως σε άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες απέναντι σε αυτά.

Επομένως, η ανθρώπινη επαφή δεν είναι πολυτέλεια, αλλά βιολογική ανάγκη. Οι γιορτές μάς προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία να ενεργοποιήσουμε ενστικτωδώς μηχανισμούς που ενισχύουν την καρδιομεταβολική υγεία και την ψυχική ανθεκτικότητα. Αρκεί να την αξιοποιήσουμε συνειδητά.

Πώς να εκμεταλλευτείτε τις ευεργετικές ιδιότητες των γιορτών για την υγεία σας

Η θετική επίδραση των γιορτών στην ψυχική και σωματική υγεία δεν χρειάζεται να είναι παροδική. Αντίθετα, μπορεί να αποτελέσει την αρχή για μια σταθερότερη εσωτερική ισορροπία, εφόσον καλλιεργηθούν ορισμένες απλές αλλά ουσιαστικές συνήθειες. Οι παρακάτω πρακτικές δεν αντικαθιστούν την ιατρική φροντίδα, αλλά ενισχύουν την αυτορρύθμιση του οργανισμού και συντηρούν τη νευροενδοκρινική ισορροπία, η οποία ευνοείται από το γιορτινό κλίμα.

1. Ενισχύστε τις θετικές κοινωνικές εμπειρίες. Η τακτική, αυθεντική κοινωνική επαφή είναι από τους ισχυρότερους ρυθμιστές της ψυχοσωματικής υγείας. Προγραμματίστε εβδομαδιαίες ή δεκαπενθήμερες συναντήσεις με άτομα που σας κάνουν να αισθάνεστε ασφαλείς και ήρεμοι, καθώς η συναισθηματική σύνδεση, ακόμη και χωρίς σωματική επαφή, μπορεί να ενισχύσει την παραγωγή ωκυτοκίνης και να μειώσει το αίσθημα απομόνωσης.
2. Καλλιεργήστε δραστηριότητες προσμονής και μικρής χαράς. Η ντοπαμινεργική ενεργοποίηση, που συνδέεται με την προσμονή ευχάριστων εμπειριών, μπορεί να λειτουργήσει ως προληπτικός μηχανισμός έναντι της συναισθηματικής εξουθένωσης. Προγραμματίστε μικρές, προσωπικές απολαύσεις μέσα στην εβδομάδα: περίπατος, ανάγνωση, μουσική ή δημιουργική δραστηριότητα. Παράλληλα όμως, αποφύγετε την υπερφόρτωση του προγράμματος, δίνοντας χώρο και στην εξίσου ευεργετική θετική απραξία και τη στοχευμένη χαλάρωση.
3. Δώστε έμφαση στον ποιοτικό ύπνο. Ο ύπνος αποτελεί βασικό ρυθμιστή της κορτιζόλης, της σεροτονίνης και της γενικότερης νευροενδοκρινικής ισορροπίας. Καλό είναι να στοχεύετε σε 7,5 έως 8 ώρες ύπνου, με όσο γίνεται συνεπή ωράρια, ακόμη σε περίοδο διακοπών. Αντιμετωπίστε τον ύπνο όχι ως παθητική ανάπαυση, αλλά ως ενεργό εργαλείο αποκατάστασης.
4. Παρατηρήστε τα ήπια σήματα του σώματός σας. Ο οργανισμός μάς στέλνει συχνά σημάδια ανισορροπίας που δεν είναι παθολογικά, αλλά αξίζουν προσοχής. Αν παρατηρήσετε αλλαγές στη διάθεση, αυξημένη κόπωση, μεταπτώσεις της όρεξης ή αϋπνία, έχει σημασία να μπορείτε να τα εντοπίσετε έγκαιρα, προτού αυτά εξελιχθούν σε κλινικό πρόβλημα. Σε πολλές περιπτώσεις, η πρόληψη ξεκινά από την αυτοπαρατήρηση της καθημερινής μας εμπειρίας, σε συνδυασμό με τις κατάλληλες διαγνωστικές εξετάσεις όταν τα σημάδια επιμένουν.

Πότε χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση: Ο ρόλος των στοχευμένων εξετάσεων για τη διατήρηση της ευεξίας

Αν και οι γιορτές συχνά λειτουργούν ανακουφιστικά για τον οργανισμό, δεν ωφελούν εξίσου τους πάντες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως εκείνες που χαρακτηρίζονται από επίμονη κόπωση, κυκλοθυμία, αυξημένο άγχος, πεπτική δυσφορία ή αίσθημα ανισορροπίας, ένας σύντομος, στοχευμένος έλεγχος μπορεί να δράσει προληπτικά και υποστηρικτικά. Παρακάτω σας προτείνουμε μερικές επιλεγμένες εξετάσεις λειτουργικής ιατρικής που συνδυάζουν την πρόληψη με την αξιολόγηση των νευροενδοκρινικών και καρδιομεταβολικών αξόνων:

1. Νευροδιαβιβαστές Ούρων (NeuroScan®): Εξειδικευμένη εξέταση που μετρά νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη, το GABA και η νοραδρεναλίνη, προσφέροντας μια λειτουργική εικόνα της εγκεφαλικής νευροχημείας. Αποτελεί μια μη επεμβατική μέθοδο για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν οι βασικοί νευρο-χημικοί μηχανισμοί του εγκεφάλου σας και προσφέρει στοχευμένα διαγνωστικά στοιχεία για την επιλογή εξατομικευμένης υποστήριξης. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε άτομα που παρουσιάζουν:

• μεταβολές διάθεσης, αυξημένο άγχος ή ευερεθιστότητα
• κόπωση που σχετίζεται με ψυχική καταπόνηση
• δυσκολία στη συγκέντρωση ή διαταραχές ύπνου
   

2. Επινεφριδιακή Λειτουργία (AdrenalScan®): μετρά με ακρίβεια δείκτες όπως η κορτιζόλη και η DHEA-S, μέσω του σάλιου, παρέχοντας εικόνα του βιολογικού σας ρολογιού και της ικανότητας του οργανισμού να αντεπεξέρχεται στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Η εξέταση είναι ιδανική επιλογή για την έναρξη του νέου έτους, σε άτομα που:

• επανέρχονται από περιόδους υψηλού στρες
• νιώθουν ανεξήγητη κόπωση ή συναισθηματική εξάντληση
• θέλουν να κατανοήσουν πώς λειτουργεί το «σύστημα ενέργειας» του οργανισμού τους
   

3. Ασυμμετρική Διμεθυλαργινίνη ADMA (CardioScan®): Ένας βιοδείκτης ενδοθηλιακής δυσλειτουργίας και πρώιμου καρδιαγγειακού κινδύνου. Αυξάνεται σε καταστάσεις χρόνιου στρες, μεταβολικού συνδρόμου και χρόνιας φλεγμονής. Ο δείκτης αυτός αντικατοπτρίζει πώς το χρόνιο στρες ή η απουσία «επανορθωτικής ανάπαυσης» (όπως προσφέρουν οι γιορτές) μπορεί να μεταφραστεί σε μικροφλεγμονώδεις αλλοιώσεις και σε αγγειακή βλάβη, πολύ πριν υπάρξει συμπτωματολογία. Ενδείκνυται ιδιαίτερα σε άτομα:

• με ιστορικό υπέρτασης ή δυσλιπιδαιμίας
• με χαμηλή φυσική δραστηριότητα και υψηλό άγχος
• που θέλουν προληπτική εικόνα για την αγγειακή τους υγεία

Συμπερασματικά

Η περίοδος των γιορτών δεν είναι μόνο μια ανάπαυλα από την καθημερινότητα. Είναι μια ευκαιρία επανασύνδεσης με τις βασικές μας κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες: τη χαρά, την επαφή, την παρουσία. Οι θετικές επιδράσεις αυτής της περιόδου, εάν αναγνωριστούν και υποστηριχθούν σωστά, μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλός πρόληψης και ενίσχυσης της υγείας μας, όχι μόνο για λίγες εβδομάδες, αλλά για ολόκληρο το νέο έτος.

Αν νιώθετε ότι το σώμα σας ζητά λίγη περισσότερη φροντίδα ή αν θέλετε να ξεκινήσετε τη χρονιά με γνώση και επίγνωση, οι εξειδικευμένοι προληπτικοί έλεγχοι της Διαγνωστικής Αθηνών είναι εδώ για εσάς. Σας ευχόμαστε μια χρονιά γεμάτη υγεία, σύνδεση και ουσιαστική φροντίδα - μέσα και έξω.

Καλές Γιορτές και Καλή Χρονιά!

Βιβλιογραφία

1. Hoehne K, Vrtička P, Engert V, Singer T. Plasma oxytocin is modulated by mental training, but does not mediate its stress-buffering effect. Psychoneuroendocrinology. 2022;141:105734.
2. Kent EM, Restrepo A, Faig KE, et al. Loneliness Is Associated With Decreased Support and Increased Strain Given in Social Relationships. Psychophysiology. 2025;62(7):e70105.
3. Peen NF, Duque-Wilckens N, Trainor BC. Convergent neuroendocrine mechanisms of social buffering and stress contagion. Horm Behav. 2021;129:104933.
4. Hennessy MB, Kaiser S, Sachser N. Social buffering of the stress response: diversity, mechanisms, and functions. Front Neuroendocrinol. 2009;30(4):470-482.