Κοιλιοκάκη και Ευαισθησία στη Γλουτένη

Η κοιλιοκάκη (ή δυσανεξία στη γλουτένη ή εντεροπάθεια από γλουτένη) είναι μία ανοσολογική αντίδραση εναντίον της γλουτένης, μια πρωτεΐνης που βρίσκεται στο σιτάρι, το κριθάρι και τη σίκαλη. Σε ασθενείς που πάσχουν από κοιλιοκάκη, η κατανάλωση γλουτένης προκαλεί ανοσολογική αντίδραση στο λεπτό έντερο, η οποία με την πάροδο του χρόνου, δημιουργεί τελικά φλεγμονή που καταστρέφει το επιθήλιο του λεπτού εντέρου και εμποδίζει την απορρόφηση ορισμένων θρεπτικών συστατικών (δυσαπορρόφηση). Η εντερική βλάβη μπορεί να προκαλέσει απώλεια βάρους, φουσκώματα και ενίοτε διάρροια. Στα παιδιά, η δυσαπορρόφηση μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη. Ο ερεθισμός του εντέρου μπορεί να προκαλέσει πόνο στην κοιλιά, ειδικά μετά το φαγητό.

Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για την κοιλιοκάκη, αλλά μια αυστηρή δίαιτα ελεύθερη γλουτένης, μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση των συμπτωμάτων και την επούλωση των εντερικών βλαβών.

Συμπτώματα κοιλιοκάκης

Παρά το γεγονός ότι τα κλασικά συμπτώματα της νόσου θεωρούνται η διάρροια και η απώλεια βάρους, μόνο περίπου το ένα τρίτο των ασθενών με κοιλιοκάκη έχουν διάρροια και περίπου οι μισοί έχουν απώλεια βάρους. Περίπου το 20% των ασθενών με κοιλιοκάκη έχουν δυσκοιλιότητα ενώ το 10% είναι παχύσαρκοι.

Εκτός από τα συμπτώματα από το γαστρεντερικό, άλλα σημεία και συμπτώματα της κοιλιοκάκης περιλαμβάνουν:

• Αναιμία, συνήθως από έλλειψη σιδήρου
• Οστεοπόρωση ή οστεοπενία
• Κνησμός, φυσαλιδώδες δερματικό εξάνθημα (ερπητοειδής δερματίτιδα)
• Τερηδόνα στα δόντια
• Πονοκέφαλοι και κούραση
• Βλάβες του νευρικού συστήματος, όπως μουδιάσματα και φαγούρα στα πόδια και τα χέρια καθώς και προβλήματα ισορροπίας
• Πόνος στις αρθρώσεις
• Μειωμένη λειτουργία του σπλήνα (υποσπληνισμός)
• Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και καούρες

Παιδιά και κοιλιοκάκη

Περίπου το 75% των παιδιών με κοιλιοκάκη είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Περίπου το 20 – 30% των παιδιών με κοιλιοκάκη έχουν συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα. Στα βρέφη, τα τυπικά σημεία και συμπτώματα της κοιλιοκάκης περιλαμβάνουν:

• Χρόνια διάρροια
• Πρησμένη κοιλιά
• Πόνος
• Μειωμένη ανάπτυξη ή απώλεια βάρους

Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν:

• Διάρροια
• Δυσκοιλιότητα
• Χαμηλό ανάστημα
• Καθυστερημένη εφηβεία
• Νευρολογικά συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένης της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής / υπερκινητικότητας (ADHD), μαθησιακές δυσκολίες, πονοκεφάλους και έλλειψη συντονισμού των μυών

Ερπητοειδής δερματίτιδα

Η ερπητοειδής δερματίτιδα είναι μια κνησμώδης, φυσαλιδώδης νόσος του δέρματος που προέρχεται από την εντερική δυσανεξία στη γλουτένη. Το εξάνθημα εμφανίζεται συνήθως στους αγκώνες, τα γόνατα, τον κορμό, το κεφάλι και τους γλουτούς.

Η ερπητοειδής δερματίτιδα συχνά συνδέεται με αλλοιώσεις στο επιθήλιο του λεπτού εντέρου παρόμοιες με εκείνες της κοιλιοκάκης, αλλά η νόσος δεν μπορεί να δημιουργήσει σημαντικά πεπτικά συμπτώματα.

Η ερπητοειδής δερματίτιδα αντιμετωπίζεται με δίαιτα ελεύθερη γλουτένης και αγωγή για τον έλεγχο του εξανθήματος.

Αιτίες κοιλιοκάκης

Η ακριβής αιτία της κοιλιοκάκης δεν είναι γνωστή.

Όταν το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού αντιδρά υπερβολικά στη γλουτένη των τροφίμων, η ανοσολογική αντίδραση προκαλεί βλάβες στις προσεκβολές (λάχνες) που καλύπτουν το λεπτό έντερο. Οι λάχνες απορροφούν τις βιταμίνες, τα μέταλλα και άλλα θρεπτικά συστατικά από τα τρόφιμα. Οι βλάβες που δημιουργούνται στην κοιλιοκάκη στην εσωτερική επιφάνεια του λεπτού εντέρου έχουν ως αποτέλεσμα, το λεπτό έντερο να μην μπορεί να απορροφήσει τα θρεπτικά συστατικά που είναι απαραίτητα για την υγεία και την ανάπτυξη του οργανισμού.

Ορισμένες γονιδιακές μεταλλάξεις φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου, όμως φαίνεται ότι πρέπει να συμμετέχουν και άλλοι παράγοντες.

Ορισμένες φορές η κοιλιοκάκη ενεργοποιείται για πρώτη φορά μετά από χειρουργική επέμβαση, εγκυμοσύνη, τοκετό, ιογενή λοίμωξη ή έντονο συναισθηματικό στρες.

Παράγοντες κινδύνου κοιλιοκάκης

Η κοιλιοκάκη μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε. Ωστόσο, τείνει να είναι πιο συχνή σε άτομα που έχουν:

• Κάποιο μέλος της οικογένειας τους με κοιλιοκάκη ή ερπητοειδή δερματίτιδα
• Διαβήτη τύπου 1
• Σύνδρομο Down ή σύνδρομο Turner
• Αυτοάνοση νόσος του θυρεοειδούς
• Σύνδρομο Sjogren
• Μικροσκοπική κολίτιδα (λεμφοκυτταρική ή κολλαγονική κολίτιδα)

Επιπλοκές κοιλιοκάκης

Χωρίς θεραπεία, η κοιλιοκάκη μπορεί να προκαλέσει:

• Υποθρεψία. Η βλάβη στο λεπτό έντερο έχει σαν αποτέλεσμα να μην μπορεί να απορροφήσει αρκετά θρεπτικά συστατικά. Η υποθρεψία μπορεί να οδηγήσει σε αναιμία και απώλεια βάρους. Στα παιδιά, μπορεί να προκαλέσει καθυστέρηση στην ανάπτυξη τους.
• Απώλεια ασβεστίου και οστικής πυκνότητας. Η δυσαπορρόφηση του ασβεστίου και της βιταμίνης D μπορεί να οδηγήσει σε οστεομαλάκυνση ή ραχίτιδα σε παιδιά και σε απώλεια της οστικής πυκνότητας (οστεοπόρωση) σε ενήλικες.
• Υπογονιμότητα και αποβολές. Η δυσαπορρόφηση του ασβεστίου και της βιταμίνης D μπορεί να οδηγήσουν σε αναπαραγωγικά προβλήματα.
• Δυσανεξία στη λακτόζη. Η βλάβη στο λεπτό έντερο μπορεί να σας προκαλέσει κοιλιακό πόνο και διάρροια μετά τη λήψη γαλακτοκομικών προϊόντων που περιέχουν λακτόζη, ακόμη και αν δεν περιέχουν γλουτένη. Μόλις το έντερο επουλωθεί, ο ασθενής μπορεί να ανεχθεί και πάλι τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Ωστόσο, μερικοί ασθενείς συνεχίζουν να βιώνουν δυσανεξία στη λακτόζη, παρά την επιτυχή διαχείριση της κοιλιοκάκης.
• Καρκίνος. Τα άτομα με κοιλιοκάκη που δεν διατρέφονται με δίαιτα ελεύθερη γλουτένης, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διάφορες μορφές καρκίνου, συμπεριλαμβανομένων του εντερικού λεμφώματος και του μικροκυτταρικού καρκίνου του εντέρου.

Υποτροπιάζουσα κοιλιοκάκη και ανθεκτική κοιλιοκάκη

Περίπου το 15% των ασθενών με κοιλιοκάκη δεν ανταποκρίνεται καλά στην δίαιτα χωρίς γλουτένη. Αυτή η κατάσταση, γνωστή και ως υποτροπιάζουσα κοιλιοκάκη, συχνά οφείλεται σε επιμόλυνση της τροφής με γλουτένη.

Επιπλέον, σε πρόσφατες μελέτη διαπίστωσαν ότι, ασθενείς με υποτροπιάζουσα κοιλιοκάκη, συχνά πάσχουν ταυτόχρονα και από άλλες παθολογικές καταστάσεις, όπως η βακτηριακή υπερανάπτυξη στο λεπτό έντερο (SIBO), κολίτιδα, κακή λειτουργία του παγκρέατος ή από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, οι εντερικές βλάβες της νόσου συνεχίζουν να υπάρχουν ακόμα και όταν ακολουθείται μια απόλυτα αυστηρή δίαιτα χωρίς γλουτένη. Αυτή η κατάσταση είναι γνωστή ως ανθεκτική κοιλιοκάκη.

Μη-Κοιλιοκακική (οροαρνητική) υπερευαισθησία στη γλουτένη

Είναι πλέον αποδεκτό ότι εκτός από την κοιλιοκάκη και την αλλεργία στο σιτάρι, υπάρχουν περιπτώσεις αντιδράσεων στη γλουτένη στις οποίες δεν μπορούν να προσδιοριστούν αλλεργικοί ή αυτοάνοσοι μηχανισμοί. Οι περιπτώσεις αυτές ορίζονται γενικά ως μη-κοιλιοκακική υπερευαισθησία στη γλουτένη ή πιο απλά, υπερευαισθησία στη γλουτένη. Η υπερευαισθησία στη γλουτένη είναι μια κατάσταση διαφορετική από την κοιλιοκάκη και δεν συνοδεύεται από αύξηση των αντι-tTG (ιστικής τρανσγλουταμινάσης) αυτοαντισωμάτων ή την ύπαρξη άλλων αυτοάνοσων καταστάσεων. Το λεπτό έντερο των ασθενών με υπερευαισθησία στη γλουτένη είναι συνήθως φυσιολογικό. Ωστόσο, οι δύο παθολογικές καταστάσεις δεν μπορούν να διακριθούν κλινικά, δεδομένου ότι τα συμπτώματα που βιώνουν οι ασθενείς με υπερευαισθησία στη γλουτένη συχνά εμφανίζονται και σε ασθενείς με κοιλιοκάκη.

Εργαστηριακές εξετάσεις για τη διάγνωση και παρακολούθηση της κοιλιοκάκης

Είναι σημαντικό ο αιματολογικός έλεγχος για την κοιλιοκάκη να πραγματοποιείται πριν ο ασθενής ξεκινήσει οποιαδήποτε δίαιτα ελεύθερη γλουτένης. Η εξάλειψη της γλουτένης από τη διατροφή του ασθενούς μπορεί να αλλάξει τα αποτελέσματα των αιματολογικών εξετάσεων, σε τέτοιο βαθμό ώστε να φαίνονται φυσιολογικά.

Οι εξετάσεις που χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση της κοιλιοκάκης περιλαμβάνουν:

Βασικός έλεγχος κοιλιοκάκης. Περιλαμβάνει τις εξετάσεις Ολική IgA, Ιστικής Τρανσγλουταμινάσης IgA, Ενδομυίου IgA, Γλιανδίνης (DGP) IgA

Πλήρης έλεγχος κοιλιοκάκης. Περιλαμβάνει τις εξετάσεις Ολική IgA, Ιστικής Τρανσγλουταμινάσης IgA, Ενδομυίου IgA, Γλιανδίνης (DGP) IgA, HLA DQ A1, HLA DQ B1 (DQ2, DQ8)

TrophoScan®. Έλεγχος Τροφικής Δυσανεξίας. Περιλαμβάνει τα περισσότερο κοινά τρόφιμα που μπορεί να εκλύσουν από το γαστρεντερικό σωλήνα συμπτώματα παρόμοια με αυτά της κοιλιοκάκης.

Συμπληρωματικές εξετάσεις: Εξαιτίας της δυασαπορρόφησης αλλά και της απομάκρυνσης από τη διατροφή διαφόρων ομάδων τροφών, πολύ συχνά δημιουργούνται ανεπάρκειες σε βιταμίνες και μικροθρεπτικά στοιχεία. Βασικός Έλεγχος Βιταμινών, Πλήρης Έλεγχος Βιταμινών, Πλήρης Έλεγχος Μικροθρεπτικών Στοιχείων.