Η σημασία της Ελληνορθόδοξης νηστείας για την υγεία

Ως νηστεία ορίζεται η μερική ή ολική αποχή από όλα τα τρόφιμα ή μια επιλεκτική αποχή από ορισμένα τρόφιμα. Τη νηστεία την επιβάλλουν κυρίως θρησκευτικοί λόγοι, όμως επειδή αποτελεί μια μη-φαρμακολογική παρέμβαση για τη βελτίωση της υγείας και την αύξηση της μακροζωίας, η νηστεία έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών επιστημονικών ερευνών.

Περίοδοι Νηστείας

Υπάρχουν τρεις κύριες περίοδοι νηστείας για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς. Κατά τη Νηστεία των Χριστουγέννων (40 ημέρες, 15 Νοεμβρίου ως 24 Δεκεμβρίου), οι πιστοί απέχουν από τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα αυγά και το κρέας καθημερινά. Επίσης, απέχουν από τα ψάρια και το ελαιόλαδο τις Τετάρτες και τις Παρασκευές. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής (48 ημέρες, Καθαρά Δευτέρα ως Πάσχα), οι πιστοί απέχουν από τα γαλακτοκομικά, τα αυγά και το κρέας καθημερινά. Επιπλέον, αποφεύγουν το ελαιόλαδο τις καθημερινές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και από τα ψάρια κάθε μέρα εκτός από την 25^η Μαρτίου και την Κυριακή των Βαΐων. Κατά τη διάρκεια της Νηστείας της Παναγίας (15 ημέρες, 1 ως 14 Αυγούστου), οι πιστοί αποφεύγουν τα γαλακτοκομικά, τα αυγά και το κρέας. Επίσης, αποφεύγουν το ελαιόλαδο τις καθημερινές και τα ψάρια κάθε μέρα, εκτός από τις 6 Αυγούστου.

Εκτός από αυτές τις 3 σημαντικές περιόδους νηστείας, κάθε Τετάρτη και Παρασκευή εκτός των κύριων περιόδων νηστείας οι πιστοί απέχουν από την κατανάλωση τυριών, αυγών, ψαριών, κρέατος, γάλακτος και ελαιολάδου. Εξαιρέσεις από αυτές τις απαγορεύσεις εμφανίζονται την εβδομάδα που ακολουθεί τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και την Πεντηκοστή. Συνολικά, η περίοδοι νηστείας κυμαίνονται από 180 ως 200 ημέρες κάθε χρόνο. Η ελληνορθόδοξη χριστιανική διατροφή αποτελείται κατά κύριο λόγο από ψωμί, φρούτα, όσπρια, ξηρούς καρπούς, θαλασσινά και λαχανικά κατά τις περιόδους νηστείας. Αυτή η δίαιτα μπορεί να θεωρηθεί ως μια παραλλαγή της χορτοφαγίας όπως επίσης και μια μορφή περιοριστικής δίαιτας (dietary restriction). Η περιοριστική δίαιτα αποτελεί μια από τις 3 καλύτερα μελετημένες δίαιτες. Οι υπόλοιπες δύο είναι η δίαιτα περιορισμού θερμίδων (caloric restriction) και η διαλειμματική ή διακεκομμένη νηστεία (alternate-day fasting).

Πρόσληψη θρεπτικών ουσιών

Κατά τη διάρκεια της Ελληνορθόδοξης νηστείας η ημερήσια πρόσληψη θερμίδων μπορεί να μειώνεται ή και να παραμείνει σταθερή (σε σχέση με την περίοδο εκτός νηστείας). Όσον αφορά το ποσοστό πρόσληψης υδατανθράκων – λιπών – πρωτεϊνών, κατά τη διάρκεια της νηστείας, αυξάνεται η πρόσληψη υδατανθράκων και μειώνεται η πρόσληψη λίπους. Επίσης, η ποσότητα πρωτεϊνικής πρόσληψης σε σχέση με την πρόσληψη υδατανθράκων και λιπών μπορεί να μειώνεται κατά τη διάρκεια της νηστείας, χωρίς όμως να συμβαίνει πάντα. Όταν εκφράζονται ως απόλυτες ποσότητες, η συνολική πρόσληψη λίπους και ολικής πρωτεΐνης μειώνεται κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας, ενώ η συνολική πρόσληψη υδατανθράκων δεν αλλάζει. Κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας η κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών και trans-λιπαρών οξέων μειώνεται ενώ η κατανάλωση μονοακόρεστων λιπών δεν αλλάζει. Επιπλέον, η κατανάλωση πολυακόρεστων λιπαρών (Ω3 και Ω6) μπορεί να μειωθεί κατά τη διάρκεια της νηστείας, χωρίς όμως αυτό να αποτελεί τον κανόνα.

Όσον αφορά την πρόσληψη βιταμινών και ανόργανων συστατικών (μέταλλα και ιχνοστοιχεία), τόσο η λήψη ριβοφλαβίνης (βιταμίνη Β2) όσο και η πρόσληψη ασβεστίου μειώνονται κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας ενώ αντίθετα, η πρόσληψη μαγνησίου αυξάνεται. Η πρόσληψη των παρακάτω βιταμινών και ανόργανων ουσιών δεν φαίνεται να αλλάζει σημαντικά κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας: βιταμίνη Α, θειαμίνη (βιταμίνη Β1), νιασίνη (βιταμίνη Β3), βιταμίνη C, βιταμίνη Ε, φωσφόρος, κάλιο και ψευδάργυρος. Μερικές μελέτες διαπίστωσαν ότι η πρόσληψη φυλλικού οξέος αυξάνεται κατά τη διάρκεια της νηστείας, ενώ άλλες δεν διαπίστωσαν καμία διαφορά. Η πρόσληψη νατρίου έχει βρεθεί ότι είτε μειώνεται είτε δεν αλλάζει  σημαντικά κατά τη διάρκεια των νηστειών. Επίσης, η βιταμίνη Β12 μπορεί ή όχι να μειωθεί κατά τη διάρκεια της ελληνορθόδοξης νηστείας.

Ανθρωπομετρικά Στοιχεία

Όσον αφορά τα αποτελέσματα στα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά, ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ / ΒΜΙ) μπορεί να μειωθεί ή να παραμείνει αμετάβλητος κατά τις περιόδους νηστείας. Μια άλλη παρατήρηση αφορά τη μέση σωματική μάζα που φαίνεται να μειώνεται κατά τη διάρκεια νηστειών σε στατιστικά σημαντικό βαθμό.

Βιοχημικές Μεταβολές

Όσον αφορά τα αποτελέσματα στις βιοχημικές εξετάσεις, τα επίπεδα της ολικής χοληστερόλης και της «κακής» LDL χοληστερόλης μειώνονται κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας. Μία μελέτη ανέφερε μείωση στα επίπεδα της «καλής» HDL χοληστερόλης όμως σε άλλες μελέτες δεν αναφέρθηκε καμία αλλαγή στην HDL. Η αναλογία  LDL / HDL δεν αλλάζει κατά τη διάρκεια της νηστείας. Όσον αφορά τα επίπεδα τριγλυκεριδίων, σε μία μελέτη διαπιστώθηκε αύξηση κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας, ενώ άλλες μελέτες δεν σημείωσαν καμία αλλαγή. Εκτός από τα λιπίδια του αίματος, η νηστεία μπορεί να μειώσει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα ενώ σε αρκετές μελέτες αναφέρεται ότι αυξάνεται η πρόσληψη φυτικών ινών.

Άλλες αλλαγές που έχουν παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια της νηστείας είναι η αύξηση των επιπέδων φερριτίνης και η μείωση των επιπέδων του δείκτη MCHC στη γενική αίματος, ενώ δεν παρατηρείται καμία μεταβολή των επιπέδων αιμοσφαιρίνης, του σιδήρου και της τρανσφερίνης στον ορό του αίματος. Μια άλλη παρατήρηση αφορά στον αιματοκρίτη. Ο αιματοκρίτης αυτών που δεν νηστεύουν μπορεί να μειώνεται περισσότερο σε σχέση με αυτούς που νστεύουν. Παρά την εν λόγω μείωση, οι τελικές τιμές του αιματοκρίτη αυτών που δεν νηστεύουν είναι στην πραγματικότητα υψηλότερες από τις τελικές τιμές του αιματοκρίτη αυτών που νηστεύουν, όμως και οι τελικές τιμές του αιματοκρίτη και στις δύο ομάδες βρίσκονται εντός των φυσιολογικών ορίων.

Αρτηριακή πίεση

Υπάρχουν συγκρουόμενα ευρήματα σχετικά με τις συνέπειες της ελληνορθόδοξης νηστείας στην αρτηριακή πίεση. Σε μια μελέτη διαπιστώθηκε ότι η συστολική αρτηριακή πίεση αυξήθηκε κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας ενώ σε άλλη μελέτη δεν διαπιστώθηκε μεταβολή της αρτηριακής πίεσης όταν συγκρίνονταν αυτοί που νηστεύουν με αυτούς που δεν νηστεύουν. Το ίδιο συγκρουόμενα ευρήματα υπήρχαν και για τη διαστολική πίεση. Σε μια μελέτη διαπιστώθηκε ότι η διαστολική πίεση αυτών που δεν νηστεύουν μειωνόταν σημαντικά κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας σε σύγκριση με τις μεταβολές σε αυτούς που νηστεύουν, ενώ μια άλλη μελέτη ανέφερε ότι η διαστολική αρτηριακή πίεση μεταξύ των δυο ομάδων δεν άλλαζε κατά τις περιόδους νηστείας .

Παρόλο που μέχρι στιγμής καμία μελέτη δεν έχει εξετάσει λεπτομερώς το οξειδωτικό στρες ως απόκριση στην νηστεία, μια πρόσφατη μελέτη μέτρησε τα επίπεδα των αντιοξειδωτικών βιταμινών στον ορό πριν και μετά τη νηστεία και διαπιστώθηκε ότι οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες ρετινόλη (βιταμίνη Α) και α-τοκοφερόλη (βιταμίνη Ε) μειώθηκαν μετά τη νηστεία.

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά, η ελληνορθόδοξη νηστεία φαίνεται να μειώνει τη σωματική μάζα. Η πρόσληψη υδατανθράκων φαίνεται να αυξάνεται, ενώ η πρόσληψη πρωτεϊνών, ολικού λίπους, κορεσμένων λιπαρών και trans λιπαρών οξέων μειώνεται κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας. Τόσο η ολική όσο και η LDL χοληστερόλη μειώνονται, αν και ο λόγος LDL / HDL χοληστερόλη δεν φαίνεται να αλλάζει σημαντικά. Η πρόσληψη ινών αυξάνεται κατά τη διάρκεια των περιόδων νηστείας, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει εν μέρει την αλλαγή στα λιπίδια του ορού. Η πρόσληψη των περισσότερων βιταμινών και ανόργανων ουσιών δεν φαίνεται να αλλάζει κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων, αν και η πρόσληψη ριβοφλαβίνης και ασβεστίου φαίνεται να μειώνεται ενώ η πρόσληψη μαγνησίου φαίνεται να αυξάνεται.