Καρπούζι: Οφέλη για την υγεία και κίνδυνοι από την κατανάλωσή του
Το καρπούζι είναι ένα μεγάλο φρούτο, γνωστό επιστημονικά ως Citrullus lanatus. Προέρχεται από τη νότια Αφρική και ανήκει στην ίδια οικογένεια με τα πεπόνια, τα κολοκυθάκια, τις κολοκύθες και τα αγγούρια (Cucurbitaceae). Υπάρχουν 5 κοινές ποικιλίες καρπουζιού: με σπόρους, χωρίς σπόρους, μίνι, κίτρινο και πορτοκαλί.
Το καρπούζι περιέχει μεγάλη ποσότητα νερού και θρεπτικών συστατικών, περιέχει πολύ λίγες θερμίδες και είναι εξαιρετικά αναζωογονητικό. Αποτελεί επίσης μια καλή διαιτητική πηγή κιτρουλλίνης και λυκοπενίου, δύο πολύ σημαντικών φυτοχημικών ουσιών.
Η κατανάλωση καρπουζιού (ή και του χυμού του) μπορεί να έχει πολλά οφέλη για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων της μείωσης της αρτηριακής πίεσης, της βελτίωσης της ευαισθησίας στην ινσουλίνη και της αποθεραπείας των καταπονημένων μυών.
Τα καρπούζια συνήθως τρώγονται φρέσκα, μπορούν όμως να μετατραπούν σε χυμό ή να προστεθούν σε smoothies.
Διατροφικά Στοιχεία
Το καρπούζι αποτελείται κυρίως από νερό (91%) και υδατάνθρακες (7.6%). Η περιεκτικότητά του σε πρωτεΐνες και λίπος είναι σχεδόν μηδενική και έχει πολύ λίγες θερμίδες.
Ο παρακάτω πίνακας περιέχει πληροφορίες για τα κυριότερα θρεπτικά συστατικά του καρπουζιού.
Στη Διαγνωστική Αθηνών γίνεται τεστ τροφικής δυσανεξίας για το καρπούζι στις παρακάτω εξετάσεις
Υδατάνθρακες
Το καρπούζι περιέχει 7.6 γραμμάρια υδατάνθρακες ανά 100 γραμμάρια ή 12 γραμμάρια ανά φλιτζάνι. Οι υδατάνθρακες είναι ως επί το πλείστον απλά σάκχαρα, όπως γλυκόζη, φρουκτόζη και σακχαρόζη. Το καρπούζι περιέχει επίσης μια μικρή ποσότητα ινών.
Ο γλυκαιμικός δείκτης του καρπουζιού κυμαίνεται από 72 ως 80, ο οποίος είναι υψηλός. Ο γλυκαιμικός δείκτης ενός τροφίμου είναι ένα μέτρο για το πόσο γρήγορα το συγκεκριμένο τρόφιμο αυξάνει τα επίπεδα σακχάρου μετά από την κατανάλωσή του. Ωστόσο, επειδή κάθε μερίδα καρπουζιού έχει σχετικά χαμηλή ποσότητα υδατανθράκων (σε απόλυτους αριθμούς), η κατανάλωση του δεν φαίνεται να έχει σημαντική επίδραση στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα.
Ίνες
Το καρπούζι περιέχει πολύ λίγες ίνες, μόλις 0.4 γραμμάρια ανά 100 γραμμάρια. Ωστόσο, θεωρείται ότι έχει υψηλή περιεκτικότητα σε ζυμώσιμους υδατάνθρακες βραχείας αλυσίδας, γνωστούς ως FODMAPs. Τα FODMAPs μπορούν να προκαλέσουν δυσάρεστα συμπτώματα από το πεπτικό σύστημα σε άτομα που δεν μπορούν να τα αφομοιώσουν, όπως ορισμένοι ασθενείς με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.
Βιταμίνες και ιχνοστοιχεία
Το καρπούζι είναι μια καλή πηγή βιταμίνης C, αποτελεί όμως και μια καλή πηγή αρκετών άλλων βιταμινών και μετάλλων.
- Βιταμίνη C: Ένα αντιοξειδωτικό που είναι απαραίτητο για την υγεία του δέρματος και τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.
- Κάλιο: Το κάλιο είναι σημαντικό για τον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και την υγεία της καρδιάς.
- Χαλκός: Ο χαλκός είναι ένα ιχνοστοιχείο που βρίσκεται άφθονο στα φυτικά τρόφιμα και συχνά λείπει από τη δυτική διατροφή.
- Βιταμίνη Β5: Η βιταμίνη Β5 γνωστή και ως παντοθενικό οξύ, βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα τρόφιμα.
- Βιταμίνη Α: Το καρπούζι περιέχει β-καροτένιο, το οποίο μετασχηματίζεται σε βιταμίνη Α.
Το καρπούζι περιέχει επίσης θειαμίνη, ριβοφλαβίνη, νιασίνη, βιταμίνη Β6, φολικό οξύ, σίδηρο, μαγνήσιο, φώσφορο, ασβέστιο, νάτριο, ψευδάργυρο, μαγγάνιο, σελήνιο, χολίνη και μπεταϊνη.
Φυτοχημικές ενώσεις
Το καρπούζι είναι μια σχετικά φτωχή πηγή αντιοξειδωτικών σε σύγκριση με άλλα φρούτα. Ωστόσο, αποτελεί μια πολύ καλή πηγή του αμινοξέος κιτρουλλίνη και του αντιοξειδωτικού λυκοπενίου, τα οποία έχουν πολλά οφέλη για την υγεία.
Κιτρουλλίνη
Το καρπούζι αποτελεί την σημαντικότερη διατροφική πηγή του αμινοξέος κιτρουλλίνη. Η υψηλότερη ποσότητα κιτρουλλίνης βρίσκεται στη λευκή φλούδα που περιβάλλει την κόκκινη σάρκα του καρπουζιού. Μέσα στον οργανισμό, η κιτρουλλίνη μετασχηματίζεται στο απαραίτητο αμινοξύ αργινίνη. Τόσο η κιτρουλλίνη όσο και η αργινίνη παίζουν σημαντικό ρόλο στη σύνθεση του μονοξειδίου του αζώτου (ΝΟ), ενός μορίου που βοηθά στη μείωση της αρτηριακής πίεσης προκαλώντας διαστολή των αιμοφόρων αγγείων. Η κατανάλωση καρπουζιού και χυμού καρπουζιού μπορεί να αυξήσει σημαντικά τα επίπεδα της κιτρουλλίνης και της αργινίνης στο αίμα.
Η αργινίνη είναι επίσης σημαντική για πολλά όργανα, όπως οι πνεύμονες, τα νεφρά, το ήπαρ, το ανοσοποιητικό και αναπαραγωγικό σύστημα και έχει αποδειχθεί ότι διευκολύνει την επούλωση τραυμάτων.
Παρά το γεγονός ότι το καρπούζι είναι μια από τις καλύτερες διαιτητικές πηγές κιτρουλλίνης, θα έπρεπε να καταναλώνουμε περίπου 2.3 κιλά για να καλύψουμε την συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη αργινίνης.
Λυκοπένιο
Το καρπούζι είναι η πιο γνωστή πηγή λυκοπενίου, ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό υπεύθυνο για το κόκκινο χρώμα του. Το λυκοπένιο είναι ένας τύπος καροτενοειδούς που δεν μετατρέπεται σε βιταμίνη Α. Το λυκοπένιο χρησιμοποιείται σε πολύ μικρό ποσοστό για να σχηματισθεί β-καροτένιο στο σώμα, το οποίο μετατρέπεται στη συνέχεια σε βιταμίνη Α. Το λυκοπένιο γενικά έχει συσχετισθεί με τις ντομάτες, αλλά το φρέσκο καρπούζι είναι στην πραγματικότητα καλύτερη πηγή λυκοπενίου από ότι η φρέσκια ντομάτα. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι ο φρέσκος χυμός καρπουζιού είναι αποτελεσματικός στην αύξηση των επιπέδων τόσο του λυκοπενίου όσο και του β-καροτένιου στο αίμα.
Κουκουρμπιτακίνη Ε (Cucurbitacin Ε)
Η κουκουρμπιτακίνη E είναι μια φυτοχημική ένωση με αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Το πικρό πεπόνι, ένας συγγενής του καρπουζιού, περιέχει ακόμη μεγαλύτερες ποσότητες κουκουρμπιτακίνης Ε.
Οφέλη για την υγεία από την κατανάλωση καρπουζιού
Τα καρπούζια (και ο χυμός τους) έχουν συνδεθεί με πολλά οφέλη για την υγεία. Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών κάθε είδους έχει συσχετισθεί εδώ και καιρό, με μείωση του κινδύνου εμφάνισης πολλών παθολογικών καταστάσεων και μάλιστα, περισσότερο εκείνων που συνδέονται με τον σύγχρονο τρόπο ζωής.
Μείωση της αρτηριακής πίεσης
Η υψηλή αρτηριακή πίεση αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για χρόνιες ασθένειες και πρόωρο θάνατο. Το καρπούζι είναι μια καλή πηγή κιτρουλλίνης, η οποία μετατρέπεται σε αργινίνη στο σώμα. Και τα δύο αυτά αμινοξέα βοηθούν στην παραγωγή οξειδίου του αζώτου.
Το οξείδιο του αζώτου είναι ένα μόριο αερίου που προκαλεί διαστολή των αιμοφόρων αγγείων γεγονός που οδηγεί σε μείωση της αρτηριακής πίεσης. Η κατανάλωση καρπουζιού ή του χυμού του έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την αρτηριακή πίεση σε άτομα με υπέρταση.
Μείωση της αντίστασης στην ινσουλίνη
Η ινσουλίνη είναι μια πολύ σημαντική ορμόνη στο σώμα και συμμετέχει στον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα. Η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι η κατάσταση κατά την οποία το σώμα παράγει ινσουλίνη, αλλά τα κύτταρα γίνονται ανθεκτικά στα αποτελέσματά της. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και έτσι σε μεταβολικό σύνδρομο και σε διαβήτη τύπου 2. Η κατανάλωση καρπουζιού (και του χυμού του) όπως και η πρόσληψη αργινίνης, έχουν συνδεθεί με μείωση της αντίστασης στην ινσουλίνη σε αρκετές μελέτες.
Ελάττωση των μυϊκών πόνων μετά την άσκηση
Ο μυϊκός πόνος αποτελεί μια συνηθισμένη ανεπιθύμητη ενέργεια της έντονης άσκησης. Διάφορες μελέτες έδειξαν ότι ο χυμός από καρπούζι είναι αποτελεσματικός στη μείωση των μυϊκών βλαβών μετά από άσκηση. Αρκετές μελέτες έχουν επίσης διερευνήσει την επίδραση του καρπουζιού και της κιτρουλλίνης στην μυϊκή απόδοση.
Βελτίωση της καρδιακής λειτουργίας
Οι καρδιακές παθήσεις είναι η πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως. Οι παράγοντες του τρόπου ζωής συμπεριλαμβανομένης της διατροφής, μπορεί να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακών και εγκεφαλικών επεισοδίων, μειώνοντας την αρτηριακή πίεση και τα επίπεδα χοληστερόλης. Αρκετά από τα θρεπτικά συστατικά που υπάρχουν στο καρπούζι έχουν συγκεκριμένα οφέλη για την υγεία της καρδιάς. Μελέτες δείχνουν ότι το λυκοπένιο μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της χοληστερόλης και της αρτηριακής πίεσης. Μπορεί επίσης να βοηθήσει στην πρόληψη των οξειδωτικών βλαβών επί της χοληστερόλης (μείωση της οξείδωσης της χοληστερόλης). Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, το λυκοπένιο μπορεί επίσης να συμβάλει στη μείωση της σκληρότητας και του πάχους των τοιχωμάτων των αρτηριών.
Η κιτρουλλίνη που περιέχει το καρπούζι, μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα του οξειδίου του αζώτου στον οργανισμό. Το οξείδιο του αζώτου βοηθά τα αιμοφόρα αγγεία να διασταλούν, γεγονός που μειώνει την αρτηριακή πίεση. Επίσης, ορισμένες βιταμίνες και μέταλλα που υπάρχουν στο καρπούζι (π.χ. βιταμίνες Α, Β6, C, μαγνήσιο, κάλιο) δρουν ευεργετικά στην υγεία της καρδιάς.
Πρόληψη άσθματος
Ο κίνδυνος για την εμφάνιση άσθματος είναι χαμηλότερος σε άτομα που καταναλώνουν υψηλή ποσότητα συγκεκριμένων θρεπτικών ουσιών. Ένα από αυτά τα θρεπτικά συστατικά είναι η βιταμίνη C, που βρίσκεται σε πολλά φρούτα και λαχανικά, συμπεριλαμβανομένου του καρπουζιού.
Καρκίνος
Ως εξαιρετική πηγή αντιοξειδωτικών, συμπεριλαμβανομένης της βιταμίνης C, το καρπούζι μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση του σχηματισμού ελεύθερων ριζών που είναι γνωστό ότι προκαλούν καρκίνο. Η λήψη λυκοπενίου έχει συνδεθεί με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη σε αρκετές μελέτες καθώς και καρκίνων του πεπτικού συστήματος. Το λυκοπένιο φαίνεται ότι μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου μειώνοντας τον ινσουλινόμορφο αυξητικό παράγοντα (IGF), μια πρωτεΐνη που συμμετέχει στην κυτταρική διαίρεση. Τα υψηλά επίπεδα IGF συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Επιπλέον, η κουκουρμπιτακίνη Ε που περιέχει το καρπούζι έχει την ικανότητα να αναστέλλει την ανάπτυξη των όγκων.
Πέψη και δυσκοιλιότητα
Το καρπούζι, λόγω της περιεκτικότητάς του σε νερό και ίνες, βοηθά στην πρόληψη της δυσκοιλιότητας και προάγει την κανονικότητα στις κενώσεις του εντέρου.
Ενυδάτωση
Το καρπούζι αποτελείται από 91% νερό και περιέχει πολλούς σημαντικούς ηλεκτρολύτες. Η κατανάλωσή του κατά τη διάρκεια των ζεστών καλοκαιρινών μηνών βοηθάει στην αποφυγή της αφυδάτωσης.
Φλεγμονή και Οξειδωτικό Στρες
Η χολίνη που περιέχεται στο καρπούζι είναι μια πολύ σημαντική θρεπτική ουσία. Βοηθάει τον ανθρώπινο οργανισμό στον ύπνο, στην κίνηση των μυών, στη μάθηση και τη μνήμη. Η χολίνη συμμετέχει επίσης στη διατήρηση της δομής των κυτταρικών μεμβρανών, βοηθάει στη μετάδοση των νευρικών ερεθισμάτων και στην απορρόφηση του λίπους και μειώνει τη χρόνια φλεγμονή.
Η φλεγμονή είναι βασικός παράγοντας πολλών χρόνιων παθήσεων. Το καρπούζι μπορεί να συμβάλλει στη μείωση της φλεγμονής και της οξειδωτικής βλάβης, καθώς είναι πλούσιο στα αντιφλεγμονώδη αντιοξειδωτικά λυκοπένιο και βιταμίνη C. Σε μια πρόσφατη μελέτη σε πειραματόζωα, όταν αυτά τρέφονταν με καρπούζι ως συμπλήρωμα σε μια ανθυγιεινή διατροφή, ανέπτυξαν χαμηλότερα επίπεδα C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (δείκτης φλεγμονής) και λιγότερο οξειδωτικό στρες. Σε άλλη μελέτη, όταν άνθρωποι ήπιαν χυμό ντομάτας που είναι πλούσιος σε λυκοπένιο ενισχυμένο με βιταμίνη C, οι δείκτες φλεγμονής τους μειώθηκαν ενώ ταυτόχρονα αυξήθηκε η αντιοξειδωτική τους ικανότητα. Το καρπούζι περιέχει τόσο λυκοπένιο όσο και βιταμίνη C.
Ως αντιοξειδωτικό, το λυκοπένιο μπορεί επίσης να ωφελήσει την υγεία του εγκεφάλου, όπως για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει στην καθυστέρηση της εμφάνισης και εξέλιξης της νόσου Alzheimer.
Πρόληψη εκφύλισης της ωχράς κηλίδας
Το λυκοπένιο μπορεί να βοηθήσει στην προστασία από τις οξειδωτικές βλάβες και τη φλεγμονή. Μπορεί επίσης να βοηθήσει στην πρόληψη της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας που σχετίζεται με την ηλικία (AMD). Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας αποτελεί ένα σχετικά συνηθισμένο πρόβλημα που μπορεί να προκαλέσει τύφλωση σε ηλικιωμένους ενήλικες. Το λυκοπένιο ως αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδης ένωση, μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της εμφάνισης και της εξέλιξης της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας.
Δέρμα
Το καρπούζι είναι ιδανικό για την υγεία του δέρματος γιατί περιέχει β-καροτένιο (προ-βιταμίνη Α), μια θρεπτική ουσία που απαιτείται για την παραγωγή σμήγματος, το οποίο διατηρεί τα μαλλιά ενυδατωμένα. Η βιταμίνη Α είναι επίσης απαραίτητη για την ανάπτυξη όλων των σωματικών ιστών, συμπεριλαμβανομένου του δέρματος και των μαλλιών.
Η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης C είναι επίσης απαραίτητη για την παραγωγή και τη συντήρηση του κολλαγόνου, το οποίο αποτελεί βασικό δομικό συστατικό του δέρματος και των μαλλιών. Επιπλέον, το καρπούζι συμβάλλει στη γενική ενυδάτωση, που είναι ζωτικής σημασίας για την εμφάνιση του δέρματος και των μαλλιών.
Ανεπιθύμητες ενέργειες από την κατανάλωση καρπουζιού
Το καρπούζι είναι καλά ανεκτό από τους περισσότερους. Εντούτοις, μπορεί να προκαλέσει αλλεργικές αντιδράσεις, αντιδράσεις δυσανεξίας ή γαστρεντερικά προβλήματα σε ορισμένους ανθρώπους.
Αλλεργία
Η αλλεργία στο καρπούζι είναι σπάνια, αλλά μπορεί να προκαλέσει ήπιες αλλεργικές αντιδράσει σε ευαίσθητα άτομα. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κνησμό στο στόμα και το λαιμό, οίδημα των χειλιών, του στόματος, της γλώσσας, του λαιμού και μερικές φορές των αυτιών.
Δυσανεξία
Η εμφάνιση τροφικής δυσανεξίας στο καρπούζι είναι περισσότερο συχνή από την αλλεργική αντίδραση. Οι κλινικές εκδηλώσεις της τροφικής δυσανεξίας μπορεί να ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό.
Έχουν χαρακτηριστεί τα ακόλουθα αλλεργιογόνα στο καρπούζι: Cit la 2, Cit la MDH, Cit la TPI. Αναμένεται εκτεταμένη διασταυρούμενη αντιδραστικότητα μεταξύ των διαφόρων ειδών του γένους, καθώς και μεταξύ των μελών της οικογένειας Cucurbitaceae, όπως το καρπούζι, το πεπόνι, το αγγούρι και το κολοκύθι. Η υπερευαισθησία στο καρπούζι έχει συσχετιστεί και με άλλες υπερευαισθησίες, όπως στο πεπόνι και το λάτεξ (Σύνδρομο Φρούτου-Λάτεξ).
Η τροφική δυσανεξία έναντι του καρπουζιού (Κωδικός 160) ελέγχεται στα TrophoScan® 200, 300 και 400. Τα αντιγόνα του καρπουζιού έχουν απομονωθεί χωρίς να έχει προηγηθεί θερμική επεξεργασία* των αντιγόνων. Τα αντιγόνα που ελέγχονται αποτελούν μίγμα πρωτεϊνών προερχόμενα από την κόκκινη σάρκα, την περιβάλλουσα λευκή σάρκα και τους σπόρους του φρούτου.
Το TrophoScan® της Διαγνωστικής Αθηνών αποτελεί τον πιο έγκυρο, αξιόπιστο και αποτελεσματικό τρόπο ελέγχου της τροφικής δυσανεξίας, μετρώντας τα επίπεδα των ολικών IgG αντισωμάτων στο αίμα έναντι των δυνητικά αλλεργιογόνων τροφών. Η παρουσία αυτών των αντισωμάτων έχει συσχετισθεί με νοσήματα του γαστρεντερικού συστήματος (ευερέθιστο έντερο, κοιλιοκάκη και άλλες διαταραχές), με ημικρανίες και άλλες νευρολογικές διαταραχές, με διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος (αυτοάνοσα νοσήματα, ευαισθησία σε λοιμώξεις κλπ), με παχυσαρκία και δυσκολία απώλεια βάρους, με δερματοπάθειες, με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, αρθραλγίες και άλλα χρόνια νοσήματα.
*Η θερμική επεξεργασία των αντιγόνων που χρησιμοποιούμε στην Διαγνωστική Αθηνών πριν την απομόνωση των αντιγόνων είναι μια μοναδική διαδικασία πριν την έναρξη της διαδικασίας απομόνωσης των πρωτεϊνών των τροφίμων. Γίνεται σε τρόφιμα που κατά κοινή συνήθεια μαγειρεύονται (π.χ. κρέατα, πουλερικά, ψάρια) και υφίστανται μια ισοδύναμη με το μαγείρεμα θερμική εργαστηριακή προεργασία, έτσι ώστε η αντιγονικότητα τους να προσεγγίζει ακόμη περισσότερο την πραγματική αντιγονική δομή των τροφίμων που καταναλώνουμε. Έχει αποδειχθεί ότι τα αντιγόνα που απομονώνονται με αυτό τον τρόπο, είναι πιο αποτελεσματικά (κάνουν το σύστημα της ELISA πολύ πιο ευαίσθητο) στην αναγνώριση και δέσμευση των αντισωμάτων όλων των κλάσεων (IgA, IgG, IgE, IgM). Μόνον ό έλεγχος της τροφικής δυσανεξίας με το TrophoScan® σε ολόκληρη την Ευρώπη χρησιμοποιεί αυτή την προσέγγιση στη διερεύνηση της Τροφικής Δυσανεξίας. Η επεξεργασία των τροφών έχει σαν αποτέλεσμα των σχηματισμό Νέο-Αλλεργιογόνων.
FODMAPs
Το καρπούζι περιέχει FODMAPs, υδατάνθρακες βραχείας αλύσου που μερικοί άνθρωποι δεν μπορούν να αφομοιώσουν. Τα FODMAPs μπορεί να προκαλέσουν δυσάρεστα συμπτώματα από το πεπτικό, όπως φουσκώματα, αέρια, κράμπες στο στομάχι, διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Τα άτομα που είναι ευαίσθητα στα FODMAP, όπως ορισμένοι ασθενείς με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, θα πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση καρπουζιού.
Στη Διαγνωστική Αθηνών γίνεται τεστ τροφικής δυσανεξίας για το καρπούζι στις παρακάτω εξετάσεις
