Εντερικό Μικροβίωμα και Υπερλιπιδαιμία

Η υπερλιπιδαιμία είναι μια από τις πιο κοινές μεταβολικές διαταραχές του σύγχρονου τρόπου ζωής. Οι περισσότεροι τη γνωρίζουν μέσα από τις εξετάσεις ρουτίνας ως «αυξημένη χοληστερίνη» ή «υψηλά τριγλυκερίδια». Αν και συχνά δεν προκαλεί συμπτώματα, η υπερλιπιδαιμία αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα, όπως η αθηροσκλήρωση, το έμφραγμα και το εγκεφαλικό.

Όμως, πόσοι γνωρίζουν ότι το εντερικό μικροβίωμα, το σύνολο δηλαδή των μικροοργανισμών που ζουν στο έντερό μας, παίζει έναν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση του λιπιδαιμικού προφίλ; Με ποιους μηχανισμούς τα βακτήρια του εντέρου επηρεάζουν τα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων στο αίμα; Και, κυρίως, τι μπορούμε να κάνουμε για να αξιοποιήσουμε αυτή τη γνώση προληπτικά ή θεραπευτικά;

Τα τελευταία χρόνια η επιστήμη έχει αποδείξει ότι οι μεταβολικές παθήσεις δεν είναι απλώς θέμα διατροφής ή γενετικής προδιάθεσης, αλλά αποτέλεσμα ενός πολύπλοκου συστήματος, με το μικροβίωμα να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο.

Πώς το μικροβίωμα επηρεάζει τα λιπίδια: Μηχανισμοί και βιολογία

Το έντερο δεν είναι μόνο ένα όργανο της πέψης, αλλά ένας δυναμικός μεταβολικός και ανοσολογικός κόμβος. Εκεί φιλοξενούνται και δρουν ως οικοσύστημα τρισεκατομμύρια μικροοργανισμοί, δηλαδή το εντερικό μας μικροβίωμα, αλληλεπιδρώντας συνεχώς με τα κύτταρά μας και τις θρεπτικές ουσίες που προσλαμβάνουμε.

Αυτό που ανακαλύφθηκε την τελευταία δεκαετία, είναι ότι το μικροβίωμα δεν είναι ουδέτερο. Αντιθέτως, συμμετέχει ενεργά σε κρίσιμες μεταβολικές λειτουργίες, όπως η ρύθμιση της γλυκόζης, των ελεύθερων λιπαρών οξέων, αλλά και του μεταβολισμού της χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων. Ορισμένοι βασικοί μηχανισμοί μέσω των οποίων το εντερικό μικροβίωμα επηρεάζει το λιπιδαιμικό προφίλ είναι οι εξής:

1. Παραγωγή λιπαρών οξέων βραχείας αλύσου (SCFAs): Κατά την αποδόμηση των διατροφικών ινών, ορισμένα εντερικά βακτήρια παράγουν λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου (Short Chain Fatty Acids ή SCFAs). Ένα εντερικό μικροβίωμα φτωχό σε βακτήρια που αποτελούν παραγωγούς SCFAs (όπως τα Faecalibacterium prausnitzii, Roseburia spp.) σχετίζεται με διαταραχές στο λιπιδαιμικό προφίλ, καθώς τα SCFAs είναι μεταβολικά προϊόντα με τη δυνατότητα να:

Ενισχύουν την ηπατική ευαισθησία στην ινσουλίνη
Μειώνουν τη σύνθεση χοληστερόλης στο ήπαρ
Ρυθμίζουν τη φλεγμονή σε μεταβολικό επίπεδο

2. Αποδόμηση χολικών οξέων: Η σύνθεση και η αναλογία των χολικών οξέων συνδέονται στενά με τα επίπεδα LDL και HDL χοληστερόλης. Τα βακτήρια του εντερικού μικροβιώματος εμπλέκονται στη μετατροπή των πρωτογενών χολικών οξέων σε δευτερογενή, επηρεάζοντας:

Την απορρόφηση λιπών
Την εντερική κινητικότητα
Την ηπατική ανακύκλωση της χοληστερόλης

3. Ρύθμιση της εντερικής διαπερατότητας (leaky gut): Ένα απορρυθμισμένο μικροβίωμα μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη διαπερατότητα του εντερικού φραγμού, οδηγώντας έτσι σε:

Διείσδυση ενδοτοξινών (LPS) στην κυκλοφορία
Ενεργοποίηση συστηματικής φλεγμονής
Επαγωγή ηπατικής παραγωγής VLDL και τριγλυκεριδίων

4. Ενδογενής σύνθεση και αποθήκευση λίπους: Το μικροβίωμα μπορεί να επηρεάσει γονιδιακά μονοπάτια που σχετίζονται με την αποθήκευση λιπών στα λιποκύτταρα, γεγονός που επηρεάζει έμμεσα το λιπιδαιμικό προφίλ. Αξιοσημείωτο είναι ότι δύο άτομα με την ίδια διατροφή και παρόμοιο τρόπο ζωής μπορεί να έχουν τελείως διαφορετικά επίπεδα λιπιδίων, αν διαφέρουν στον μικροβιακό τους πληθυσμό. Αυτό εξηγεί και γιατί πολλοί ασθενείς με «σωστή» διατροφή εξακολουθούν να έχουν υψηλή LDL, ή γιατί ορισμένοι ανταποκρίνονται καλύτερα σε συγκεκριμένα υπολιπιδαιμικά φάρμακα ή δίαιτες.

Λειτουργική Εργαστηριακή Διερεύνηση της Υπερλιπιδαιμίας: Εστιάζοντας στο «γιατί»

Στην κλασική κλινική πράξη, η υπερλιπιδαιμία συχνά αντιμετωπίζεται ως αριθμός, οδηγώντας π.χ. στη χορήγηση στατινών όταν η LDL είναι αυξημένη, ή στην τροποποίηση της διατροφής όταν τα τριγλυκερίδια είναι υψηλά. Αυτή η προσέγγιση είναι χρήσιμη για τη διαχείριση του κινδύνου, αλλά συχνά παραβλέπει τις βαθύτερες αιτίες της κατάστασης.

Η λειτουργική ιατρική επιχειρεί ακριβώς αυτό: να αναζητήσει και να κατανοήσει το υπόστρωμα κάθε παθολογίας, συνδυάζοντας στοιχεία για την κατάσταση των διαφορετικών συστημάτων του οργανισμού. Στη λειτουργική διερεύνηση της υπερλιπιδαιμίας απαιτείται η συλλογή πληροφοριών για τη μικροβιακή οικολογία και υγεία του εντέρου, τη μεταβολική κατάσταση και ισορροπία του ατόμου, καθώς και την πιθανή ενεργοποίηση μηχανισμών της φλεγμονής, θέτοντας ερωτήματα όπως:

Υπάρχει δυσβίωση (ανισορροπία) στο εντερικό μικροβίωμα που επηρεάζει τη σύνθεση λιπιδίων;
Μήπως υπάρχει εντερική διαπερατότητα που επιβαρύνει τον ηπατοεντερικό άξονα;
Υπάρχει φλεγμονή χαμηλού βαθμού που ενισχύει την ηπατική παραγωγή λιποπρωτεϊνών;

Για την προσέγγιση αυτών των ερωτημάτων στα πλαίσια της υπερλιπιδαιμίας , τα ισχυρότερα διαγνωστικά εργαλεία είναι:

EnteroScan®: Ένας σύγχρονος μοριακός έλεγχος του εντερικού μικροβιώματος, που εξετάζει τη βιοποικιλότητα του μικροβιώματος, συμπεριλαμβανομένης της αναλογίας ωφέλιμων και δυνητικά παθογόνων βακτηρίων. Αξιολογεί επίσης τη δυνατότητα παραγωγής των SCFAs και ανιχνεύει την παρουσία φλεγμονωδών παραγόντων ή παραγόντων που υποδεικνύουν αυξημένη εντερική διαπερατότητα (leaky gut). Για παράδειγμα, άτομα με υπερλιπιδαιμία παρουσιάζουν συχνά μειωμένη παρουσία βακτηρίων παραγωγής βουτυρικού και υυξημένο λόγο Firmicutes/Bacteroidetes, που μπορεί να σχετίζεται με μεταβολικό σύνδρομο.
Ομοκυστεΐνη και Απολιποπρωτεΐνη B (ApoB): Δείκτες μεταβολικής ευθραυστότητας
Έλεγχος χρόνιας φλεγμονής (ImmuneScan®): Περιλαμβάνει δείκτες φλεγμονής χαμηλού βαθμού, καθώς και μορίων του ανοσοποιητικού που σχετίζονται με λιπογενετική δράση και πρόληψη του καρδιαγγειακού κινδύνου

Με βάση τα παραπάνω, μπορεί να σχεδιαστεί ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο, με έμφαση σε διατροφή στοχευμένη στα μικροβιακά ευρήματα, σε συμπληρωματική υποστήριξη του με πρεβιοτικά, προβιοτικά, φυτοθρεπτικά και ενζυμικά σκευάσματα, καθώς και σε παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής, ιδιαίτερα όσον αφορά τη διαχείριση του στρες και την ποιότητα του ύπνου.

Πρακτικές Συμβουλές: Υποστηρίζοντας το μικροβίωμα και το λιπιδαιμικό προφίλ

Η ενίσχυση της υγείας του εντερικού μικροβιώματος δεν απαιτεί ριζικές αλλαγές, αλλά στοχευμένες και σταθερές επιλογές, που έχουν ισχυρή επιστημονική βάση. Η τροποποίηση του μικροβιακού οικοσυστήματος μπορεί να επιφέρει θετικές αλλαγές στα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων και γενικότερα στο καρδιομεταβολικό προφίλ. Ακολουθούν οι κύριοι άξονες για μια πρακτική καθημερινή στρατηγική:

1. Διατροφή: Οι φυτικές ίνες αποτελούν την «τροφή» των πιο ευεργετικών βακτηρίων του εντέρου, τα οποία παράγουν λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου (SCFAs). Η συνεχής έκθεση του μικροβιώματος σε ποικιλία ινών αυξάνει τη βιοποικιλότητά του, πράγμα που σχετίζεται με χαμηλότερη LDL και προστασία από τη φλεγμονή. Από την άλλη, η υπερκατανάλωση κορεσμένων λιπαρών ευνοεί μικροβιακές συνθέσεις που αυξάνουν την παραγωγή ενδοτοξινών (LPS), προκαλούν αυξημένη εντερική διαπερατότητα και επιδρούν αρνητικά στον ηπατικό μεταβολισμό λιπιδίων. Αντί αυτών, προτιμήστε καλά λιπαρά όπως τα μονοακόρεστα και τα Ω-3 λιπαρά οξέα. Για ακόμα καλύτερη φροντίδα του μικροβιώματος και για ταυτόχρονη υποστήριξη του λιπιδαιμικού προφίλ προτείνεται η συχνή κατανάλωση τροφών, όπως:

Πηγές πρεβιοτικών και φυσικών ενζύμων: π.χ. αγκινάρες, πράσα, σπαράγγια, φακές, ρεβίθια, μαυρομάτικα φασόλια, πράσινες μπανάνες, άλλα τροπικά φρούτα (παπάγια, ανανάς)
Πηγές ινουλίνης: κρεμμύδι, σκόρδο, πράσο
Προβιοτικά: ζυμωμένα τρόφιμα (όπως κεφίρ, γιαούρτι, λάχανο τουρσί, κομπούχα)
Πηγές μονοακόρεστων λιπαρών: ελαιόλαδο, αβοκάντο, ελιές
Πηγές Ω-3 λιπαρών οξέων: κυρίως λιπαρά ψάρια όπως σαρδέλες, σκουμπρί, σολομός, αλλά και καρποί όπως καρύδια και λιναρόσπορος

2. Διαχείριση στρες και ποιότητα ύπνου: Ο πληθυσμός του εντερικού μικροβιώματος είναι ευαίσθητος στο στρες και σε αλλαγές του κιρκάδιου ρυθμού. Επιβάρυνση του μικροβιώματος μέσω παραγόντων τέτοιου είδους, μπορεί να επιβαρύνει κατ’ επέκταση το μεταβολισμό και το λιπιδαιμικό προφίλ. Μελέτες έχουν δείξει ότι η αύξηση του στρες μεταβάλλει την αναλογία φιλικών/παθογόνων βακτηρίων και σχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα τριγλυκεριδίων. Μπορείτε να υποστηρίξετε την υγεία σας στοχεύοντας σε:

Τουλάχιστον 6-7 ώρες νυχτερινού ύπνου, με σταθερό ωράριο
Διαχείριση στρες με τεχνικές ηρεμίας όπως διαφραγματική αναπνοή, ελαφρύ περπάτημα, διαλογισμό
Περιορισμό της καφεΐνης και του μπλε φωτός τις απογευματινές ώρες

3. Επαναπροσδιορισμός της χρήσης αντιβιοτικών: Η μακροχρόνια ή επαναλαμβανόμενη χρήση αντιβιοτικών χωρίς λόγο οδηγεί σε βαθιά απορρύθμιση του μικροβιώματος. Μέσω των μηχανισμών που περιγράψαμε, μια πιθανή μακροχρόνια συνέπεια αυτού είναι και η εμφάνιση υπερλιπιδαιμίας. Η μικροβιακή αποκατάσταση μετά από θεραπεία με αντιβιοτικά είναι μια σημαντική παράμετρος που είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της κρίσιμης ισορροπίας στο οικοσύστημα του εντέρου.

Συμπεράσματα και επόμενα βήματα: Το μικροβίωμα στον πυρήνα της πρόληψης

Η υπερλιπιδαιμία, λοιπόν, δεν αντιμετωπίζεται απλώς με φάρμακα ή αποφυγή λιπαρών. Αξιοποιώντας την τεχνογνωσία της Λειτουργικής Ιατρικής, αναζητούμε και στοχεύουμε σε μια πιθανή βαθύτερη αιτία που συχνά παραβλέπεται. Το εντερικό μικροβίωμα, ως κρίσιμος ρυθμιστής του μεταβολισμού, της φλεγμονής και της ηπατικής λειτουργίας, αναδεικνύεται πλέον σε κεντρικό εργαλείο στην πρόληψη και διαχείριση των δυσλιπιδαιμιών. Η διερεύνηση της υγείας του μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό και στην εφαρμογή προσωποποιημένων στρατηγικών παρέμβασης και στην εφαρμογή που ενισχύουν τις σωστές μικροβιακές ισορροπίες και προάγουν τη βελτιστοποίηση του λιπιδαιμικού προφίλ.

Τι μπορείτε να κάνετε σήμερα:

Ανακαλύψτε τι συμβαίνει πραγματικά στον οργανισμό σας με ένα EnteroScan®, μια εξειδικευμένη λειτουργική εξέταση μικροβιώματος που αποκαλύπτει χρήσιμες πληροφορίες για τη γαστρεντερική και μεταβολική σας ισορροπία.
Δείτε πώς μπορεί να σας βοηθήσει η Λειτουργική Ιατρική στην πράξη, εντοπίζοντας τις ρίζες των συμπτωμάτων και όχι απλώς καλύπτοντάς τες.
Εγγραφείτε στο newsletter μας για να λαμβάνετε πρώτοι ενημερώσεις για νέες εξετάσεις πρόληψης, άρθρα ευεξίας και πρακτικές συμβουλές από τη Διαγνωστική Αθηνών.

Βιβλιογραφια:

Wang Z, Koonen D, Hofker M, Fu J. Gut microbiome and lipid metabolism: from associations to mechanisms. Curr Opin Lipidol. 2016;27(3):216-224.
Münte E, Hartmann P. The Role of Short-Chain Fatty Acids in Metabolic Dysfunction-Associated Steatotic Liver Disease and Other Metabolic Diseases. Biomolecules. 2025 Mar 22;15(4):469.
Xu, Q., Wang, W., Li, Y. et al. The oral-gut microbiota axis: a link in cardiometabolic diseases. npj Biofilms Microbiomes 11, 11 (2025).