Οστεοαρθρίτιδα: Συμπτώματα, Αιτίες, Εξετάσεις, Θεραπεία

Η οστεοαρθρίτιδα (ΟΑ) είναι μια εκφυλιστική και χρόνια πάθηση των αρθρώσεων, η οποία αποτελεί την πιο συχνή μορφή αρθρίτιδας παγκοσμίως. Επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους και θεωρείται ένας από τους κύριους λόγους αναπηρίας στους ενήλικες. Η νόσος χαρακτηρίζεται από προοδευτική φθορά του αρθρικού χόνδρου, δηλαδή του ελαστικού ιστού που καλύπτει τα άκρα των οστών στις αρθρώσεις, επιτρέποντας την ομαλή και ανώδυνη κίνηση.

Η οστεοαρθρίτιδα δεν περιορίζεται μόνο στη φθορά του χόνδρου. Με την πρόοδο της νόσου παρατηρείται:

• Πάχυνση του υποχόνδριου οστού (του οστού κάτω από τον χόνδρο),
• Ανάπτυξη οστεοφύτων (οστικές προεξοχές),
• Φλεγμονή του αρθρικού υμένα (το στρώμα που περιβάλλει την άρθρωση), και
• Ελάττωση του αρθρικού υγρού, που μειώνει τη λίπανση.

Παρότι συχνά αντιμετωπίζεται ως "αναπόφευκτο αποτέλεσμα της γήρανσης", πλέον είναι ξεκάθαρο πως αποτελεί μια νόσο με ενεργή φλεγμονώδη και μεταβολική βάση, που επηρεάζεται από τον τρόπο ζωής, τη διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα και τη συνολική υγεία του οργανισμού.

Η πρώιμη διάγνωση και παρέμβαση είναι καθοριστικής σημασίας. Αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά, η οστεοαρθρίτιδα μπορεί να προκαλέσει σημαντικές αναπηρίες, οδηγώντας ακόμη και σε χειρουργική αντικατάσταση της άρθρωσης.

Επιδημιολογικά Δεδομένα Οστεοαρθρίτιδας

Η οστεοαρθρίτιδα είναι μία από τις συχνότερες αιτίες χρόνιου πόνου και αναπηρίας. Η εξάπλωσή της αυξάνεται συνεχώς λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και της αύξησης του επιπολασμού της παχυσαρκίας.
Παγκόσμια Δεδομένα:

• Σύμφωνα με το Global Burden of Disease 2019, περισσότεροι από 528 εκατομμύρια άνθρωποι επηρεάζονται από οστεοαρθρίτιδα.
• Ο αριθμός αυτός έχει διπλασιαστεί τις τελευταίες δεκαετίες, όχι μόνο εξαιτίας της ηλικίας, αλλά και λόγω καθιστικού τρόπου ζωής, διατροφής και περιβαλλοντικών παραγόντων.
• Περισσότερο από το 10% του πληθυσμού άνω των 60 ετών παρουσιάζει συμπτώματα οστεοαρθρίτιδας, ιδίως στα γόνατα.

Στην Ελλάδα:

• Εκτιμάται ότι περίπου 1 στους 5 ανθρώπους άνω των 65 ετών έχει διαγνωστεί με κάποια μορφή οστεοαρθρίτιδα.
• Η πιο συχνή μορφή είναι η οστεοαρθρίτιδα γόνατος, που επηρεάζει σημαντικά την κινητικότητα.
• Οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση εμφανίζουν υψηλότερη επίπτωση, γεγονός που συνδέεται με ορμονικές μεταβολές και μείωση των προστατευτικών επιδράσεων των οιστρογόνων.

Η πρόβλεψη για τις επόμενες δεκαετίες είναι δυσοίωνη: καθώς αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής και η παχυσαρκία γίνεται επιδημία, η οστεοαρθρίτιδα θα αποτελεί σημαντικό φορτίο για τα συστήματα υγείας και τις κοινωνίες.

Συμπτώματα Οστεοαρθρίτιδας

Τα συμπτώματα της οστεοαρθρίτιδας εμφανίζονται προοδευτικά και επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου. Συχνά ξεκινούν ήπια και μπορεί να αγνοηθούν για μεγάλο διάστημα, οδηγώντας σε καθυστερημένη διάγνωση.

• Πόνος κατά την κίνηση: Ο πιο χαρακτηριστικός και πρώιμος δείκτης. Συμβαίνει όταν η άρθρωση ενεργοποιείται και μπορεί να υποχωρεί με την ανάπαυση. Σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις, ο πόνος υπάρχει και σε κατάσταση ηρεμίας.
• Πρωινή δυσκαμψία: Εμφανίζεται μετά από περιόδους ακινησίας (π.χ. το πρωί ή μετά από καθιστή θέση). Συνήθως διαρκεί λιγότερο από 30 λεπτά και υποχωρεί με την κινητοποίηση.
• Μειωμένη ευκαμψία και λειτουργικότητα: Η άρθρωση γίνεται δύσκαμπτη και ο ασθενής δυσκολεύεται να εκτελέσει βασικές κινήσεις, όπως το λύγισμα του γονάτου ή το κράτημα ενός αντικειμένου.
• Ήχοι άρθρωσης («κριγμοί») κατά την κίνηση: Προκαλούνται από την ανώμαλη επαφή των οστών λόγω φθοράς του χόνδρου.
• Οίδημα και θερμότητα: Ειδικά μετά από έντονη χρήση της άρθρωσης, μπορεί να παρατηρηθεί ελαφρά διόγκωση, πόνος στην αφή και αυξημένη θερμοκρασία τοπικά.
• Αστάθεια ή αίσθηση "μπλοκαρίσματος": Μπορεί να προκύπτει από αποκόλληση μικρών τμημάτων χόνδρου μέσα στην άρθρωση.
• Μυϊκή αδυναμία: Λόγω αποφυγής χρήσης εξαιτίας πόνου, οι μύες που υποστηρίζουν την άρθρωση αποδυναμώνονται.

Η παρουσία και η ένταση αυτών των συμπτωμάτων ποικίλλει ανάλογα με τη βαρύτητα της πάθησης, τη γενική υγεία και την ηλικία του ασθενούς.

Αιτίες Οστεοαρθρίτιδας

Η οστεοαρθρίτιδα δεν προκαλείται από έναν μόνο παράγοντα, αλλά από σύνθετες αλληλεπιδράσεις βιολογικών, μηχανικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων. Οι βασικότεροι αιτιολογικοί παράγοντες περιλαμβάνουν:

• Γήρανση: Ο χόνδρος έχει περιορισμένη δυνατότητα αυτο-επιδιόρθωσης. Με την ηλικία, μειώνεται η ικανότητα των χονδροκυττάρων να αναγεννούν τον χόνδρο.
• Γενετική Προδιάθεση: Οικογενειακό ιστορικό οστεοαρθρίτιδας αυξάνει τον κίνδυνο. Γονίδια που σχετίζονται με τη δομή του χόνδρου μπορεί να επηρεάζουν την ανθεκτικότητα των αρθρώσεων.
• Μηχανική Καταπόνηση: Επαναλαμβανόμενες κινήσεις, εργασία που απαιτεί σωματική καταπόνηση ή συχνά σκύψιμο, επιβαρύνουν τις αρθρώσεις.
• Παχυσαρκία: Κάθε επιπλέον κιλό βάρους αυξάνει την πίεση στα γόνατα κατά 3 έως 5 φορές. Επιπλέον, ο λιπώδης ιστός λειτουργεί ως φλεγμονώδες όργανο, επιδεινώνοντας την κατάσταση.
• Τραυματισμοί: Κακώσεις στο γόνατο ή στον αστράγαλο κατά την εφηβεία ή τη νεαρή ενήλικη ζωή μπορεί να οδηγήσουν σε πρόωρη οστεοαρθρίτιδα.
• Ορμονικές Αλλαγές: Ειδικά στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, η απότομη μείωση των οιστρογόνων επηρεάζει αρνητικά τη δομή του χόνδρου.

Βαθύτερες Αιτίες Οστεοαρθρίτιδας

Η λειτουργική ιατρική εστιάζει στην εύρεση της ρίζας του προβλήματος και όχι μόνο στην ανακούφιση των συμπτωμάτων. Έτσι, η οστεοαρθρίτιδα δεν αντιμετωπίζεται απλώς ως αποτέλεσμα μηχανικής φθοράς, αλλά ως απόρροια συστηματικών διαταραχών, όπως:

• Δυσβίωση του εντερικού μικροβιώματος: Η υγεία του εντέρου σχετίζεται στενά με τη φλεγμονή σε όλο το σώμα. Η ανισορροπία βακτηρίων (δυσβίωση) μπορεί να προκαλέσει διαπερατότητα εντερικού τοιχώματος (leaky gut), οδηγώντας σε ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος και χρόνια φλεγμονή που πλήττει τις αρθρώσεις.
• Οξειδωτικό στρες και έλλειψη αντιοξειδωτικών: Ο εκφυλισμός των κυττάρων του χόνδρου σχετίζεται με την υπερπαραγωγή ελευθέρων ριζών. Η ανεπάρκεια σε βασικά αντιοξειδωτικά όπως η γλουταθειόνη, η βιταμίνη C και η βιταμίνη Ε ενισχύει τη φλεγμονώδη διαδικασία.
• Χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού: Δεν είναι εμφανής όπως σε οξείες φλεγμονές, αλλά εκδηλώνεται μέσω πόνου, κόπωσης και ιστικής φθοράς. Αυτή η μορφή φλεγμονής μπορεί να έχει προέλευση από τη διατροφή, το στρες ή το περιβάλλον.
• Ορμονικές διαταραχές: Οι ορμόνες όπως τα οιστρογόνα, η τεστοστερόνη και η κορτιζόλη ρυθμίζουν την αναγέννηση του χόνδρου και την αντίδραση του ανοσοποιητικού. Ορμονική ανισορροπία, ειδικά μετά την εμμηνόπαυση, επιταχύνει τη φθορά των αρθρώσεων.
• Διατροφική φλεγμονή: Διατροφή πλούσια σε ζάχαρη, trans λιπαρά και επεξεργασμένα τρόφιμα αυξάνει τους δείκτες φλεγμονής, διαταράσσοντας τη μεταβολική και ανοσολογική ισορροπία.
• Τοξικό φορτίο και βαρέα μέταλλα: Ο μόλυβδος, το κάδμιο και ο υδράργυρος έχουν συνδεθεί με αρνητική επίδραση στα κύτταρα του χόνδρου.

Συμβατικές Εργαστηριακές Εξετάσεις για τον Έλεγχο της Οστεοαρθρίτιδας
 

• Ακτινογραφία Αρθρώσεων: Η βασική απεικονιστική εξέταση για τη διάγνωση της οστεοαρθρίτιδας. Απεικονίζει χαρακτηριστικά όπως στένωση του μεσάρθριου διαστήματος, παρουσία οστεοφύτων (οστικές προεξοχές), σκλήρυνση υποχόνδριου οστού και παραμόρφωση της άρθρωσης.
• Μαγνητική Τομογραφία (MRI): Χρησιμοποιείται όταν χρειάζεται λεπτομερής απεικόνιση των μαλακών ιστών ή για την αξιολόγηση πρώιμων βλαβών που δεν είναι ορατές στην απλή ακτινογραφία.
• Ανάλυση Αρθρικού Υγρού: Χρησιμεύει για τον αποκλεισμό άλλων μορφών αρθρίτιδας, όπως η ουρική ή η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Το υγρό συνήθως είναι διαυγές με ελαφρώς αυξημένο ιξώδες. Αρθρικό Υγρό Μικροβιολογικός Έλεγχος
• Αιματολογικές Εξετάσεις: Χρησιμοποιούνται για να αποκλειστούν αυτοάνοσες παθήσεις (π.χ. ρευματοειδής παράγοντας, CRP, ΤΚΕ), αν και δεν είναι διαγνωστικές για την οστεοαρθρίτιδα. Έλεγχος για Αρθρίτιδα

Εξετάσεις Λειτουργικής Ιατρικής και Ειδικές Εξετάσεις για τον Έλεγχο της Οστεοαρθρίτιδας
 

• Έλεγχος Εντερικού Μικροβιώματος (EnteroScan® Πλήρες): Ελέγχει το εντερικό μικροβίωμα, φλεγμονώδεις δείκτες (καλπροτεκτίνη), ισορροπία μικροβιώματος και πολλούς άλλους παράγοντες. Αποκαλύπτει χρόνιες φλεγμονές εντέρου που συχνά παραβλέπονται.
• Οξειδωτικό Στρες / Αντιοξειδωτική Ικανότητα: Μέτρηση του Βασικού Οξειδωτικού Στρες (Γλουταθειόνη, Καταλάση, Ολικό Αντιοξειδωτικό Δυναμικό και Ολικό Οξειδωτικό Στρες), της Δισμουτάσης Υπεροξειδίου (SOD) για των εντοπισμό ελλείψεων που επιτείνουν την καταστροφή του χόνδρου.
• Μέτρηση Θρεπτικών Στοιχείων: Ελέγχονται τα επίπεδα των βιταμινών D, K2, B12, Ω3, μαγνησίου και σιδήρου — ουσίες με σημαντικό ρόλο στη δομή των οστών και στη μείωση της φλεγμονής.
• Τεστ Ευαισθησίας Τροφών (TrophoScan® IgG & IgA): Αξιολογεί τις ατομικές αντιδράσεις του οργανισμού σε διάφορα τρόφιμα που ενδέχεται να προκαλούν φλεγμονώδη αντίδραση.
• Ολιγομερής Πρωτεΐνη Μήτρας Χόνδρου (COMP): Είναι μια πρωτεΐνη που παίζει βασικό ρόλο στη δομική ακεραιότητα και τη λειτουργία του χόνδρου. Χρησιμοποιείται ως βιοδείκτης για την ανανέωση και την  αποδόμηση του χόνδρου, καθιστώντας πολύτιμο εργαλείο στη διάγνωση και παρακολούθηση της οστεοαρθρίτιδας.
• Γενετικός Έλεγχος Οστεοαρθρίτιδας: Η εκτίμηση του πολυγονιδιακού δείκτη κινδύνου (PRS) για την οστεοαρθρίτιδα βασίζεται στην εξέταση 27 γονιδιακών πολυμορφισμών.
• Γενετικός Έλεγχος Οστεοαρθρίτιδας Γόνατος: Η εκτίμηση του πολυγονιδιακού δείκτη κινδύνου (PRS) για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος βασίζεται στην εξέταση 11 γονιδιακών πολυμορφισμών.
• Γενετικός Έλεγχος Οστεοαρθρίτιδας Ισχίου: Η εκτίμηση του πολυγονιδιακού δείκτη κινδύνου (PRS) για την οστεοαρθρίτιδα του ισχίου βασίζεται στην εξέταση 28 γονιδιακών πολυμορφισμών.
• Όλοι οι παραπάνω γενετικοί έλεγχοι μαζί με τον έλεγχο 8 ακόμη νοσημάτων, περιλαμβάνονται στο Γενετικό Έλεγχο Νοσημάτων του Μυοσκελετικού.

Συμβατικές Θεραπείες για την Οστεοαρθρίτιδα

Η αντιμετώπιση της οστεοαρθρίτιδας με βάση την κλασική ιατρική έχει ως κύριο στόχο τη διαχείριση του πόνου, την ενίσχυση της λειτουργικότητας και την πρόληψη της επιδείνωσης της άρθρωσης.Αναλυτικά οι βασικές θεραπευτικές προσεγγίσεις περιλαμβάνουν:

• Παυσίπονα (αναλγητικά): Όπως η παρακεταμόλη, χορηγούνται αρχικά για τον ήπιο πόνο. Είναι γενικά καλά ανεκτά, όμως η αποτελεσματικότητά τους μειώνεται σε πιο προχωρημένα στάδια.
• Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ): Π.χ. ιβουπροφαίνη, ναπροξένη. Είναι πιο ισχυρά στην ανακούφιση του πόνου και της φλεγμονής, αλλά η μακροχρόνια χρήση τους μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερικά προβλήματα ή καρδιαγγειακές επιπλοκές.
• Κορτικοστεροειδείς ενέσεις: Εγχύονται απευθείας στην άρθρωση και παρέχουν βραχυπρόθεσμη ανακούφιση από τον οξύ πόνο. Χρησιμοποιούνται κυρίως σε φάσεις έξαρσης, αλλά δεν ενδείκνυνται για συχνή χρήση καθώς μπορεί να επιδεινώσουν τη φθορά του χόνδρου.
• Εγχύσεις Υαλουρονικού Οξέος: Αυξάνουν την ελαστικότητα και τη λίπανση του αρθρικού υγρού. Χρησιμοποιούνται κυρίως στην οστεοαρθρίτιδα του γόνατος με μεταβλητά αποτελέσματα.
• Φυσικοθεραπεία: Περιλαμβάνει εξατομικευμένο πρόγραμμα ασκήσεων που εστιάζει στην ενδυνάμωση των μυών γύρω από την άρθρωση, στη βελτίωση της σταθερότητας και στη διατήρηση της κινητικότητας. Συνοδεύεται με τεχνικές όπως η θεραπευτική μάλαξη, ηλεκτροθεραπεία, υδροθεραπεία.
• Ορθοπαιδικά βοηθήματα: Νάρθηκες, πατερίτσες, ειδικά υποδήματα ή πέλματα, χρησιμοποιούνται για την αποφόρτιση της άρθρωσης και την πρόληψη παραμορφώσεων.
• Χειρουργική Αντικατάσταση (Αρθροπλαστική): Σε περιπτώσεις σοβαρής καταστροφής και πόνου που δεν ανταποκρίνεται σε συντηρητικά μέτρα, η αντικατάσταση της άρθρωσης μπορεί να αποκαταστήσει τη λειτουργικότητα.

Φυσικές Θεραπείες για την Οστεοαρθρίτιδα

Η σύγχρονη προσέγγιση προτείνει την ενσωμάτωση φυσικών στρατηγικών σε κάθε θεραπευτικό πλάνο, ενισχύοντας την αυτοΐαση του σώματος και μειώνοντας την ανάγκη φαρμάκων. Οι σημαντικότερες φυσικές θεραπείες περιλαμβάνουν:

• Αντιφλεγμονώδη διατροφή: Με βάση τη μεσογειακή διατροφή (ελαιόλαδο, λαχανικά, λιπαρά ψάρια, καρύδια, δημητριακά ολικής άλεσης), έχει αποδειχθεί ότι μειώνει σημαντικά τους δείκτες φλεγμονής και βοηθά στη μακροπρόθεσμη διαχείριση του πόνου.
• Συμπληρώματα κολλαγόνου τύπου II και γλυκοζαμίνης: Στηρίζουν τη δομή του χόνδρου και ενδέχεται να συμβάλουν σε βελτίωση της κινητικότητας και μείωση της δυσκαμψίας, ειδικά στις ήπιες μορφές οστεοαρθρίτιδας.
• Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα: Έχουν φυσική αντιφλεγμονώδη δράση, καταστέλλοντας την παραγωγή προσταγλανδινών και κυτοκινών. Προσλαμβάνονται μέσω της κατανάλωσης λιπαρών ψαριών (σολομός, σκουμπρί) ή ως συμπλήρωμα ιχθυελαίου.
• Απώλεια βάρους: Η μείωση ακόμα και 5% του σωματικού βάρους μειώνει κατακόρυφα το μηχανικό φορτίο στα γόνατα και βελτιώνει την ποιότητα ζωής.
• Άσκηση χαμηλής έντασης: Ενδείκνυνται η γιόγκα, το pilates, το tai chi και η κολύμβηση, καθώς προάγουν τη δύναμη και την ισορροπία χωρίς να επιβαρύνουν τις αρθρώσεις.
• Διαχείριση στρες: Η χρόνια συναισθηματική ένταση ενισχύει τη φλεγμονή μέσω αύξησης της κορτιζόλης. Τεχνικές όπως ο διαλογισμός, το mindfulness και η βαθιά αναπνοή έχουν θετική επίδραση στο άλγος.

Συμπληρώματα Διατροφής για την Οστεοαρθρίτιδα

Τα φυτικά σκευάσματα προσφέρουν φυσική και ήπια αντιμετώπιση της φλεγμονής και του πόνου, συχνά με λιγότερες παρενέργειες σε σύγκριση με τα συμβατικά φάρμακα.

• Κουρκουμάς (Curcuma longa): Περιέχει κουρκουμίνη, ένα πανίσχυρο αντιοξειδωτικό και αντιφλεγμονώδες συστατικό. Μελέτες δείχνουν συγκρίσιμη αποτελεσματικότητα με ΜΣΑΦ σε ήπιες έως μέτριες περιπτώσεις οστεοαρθρίτιδας, χωρίς τις γαστρεντερικές παρενέργειες.
• Boswellia serrata (ινδικό λιβάνι): Αναστέλλει τη δράση ενζύμων που εμπλέκονται στη φλεγμονώδη απόκριση (όπως η 5-LOX). Έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στη μείωση του πόνου και της δυσκαμψίας.
• Τζίντζερ (Zingiber officinale): Χρησιμοποιείται σε μορφή κάψουλας, βάμματος ή ως ρόφημα. Βελτιώνει την κυκλοφορία και μειώνει τον πόνο χάρη στα δραστικά συστατικά, gingerols και shogaols.
• Λευκή ιτιά (Salix alba): Φυσική πηγή σαλικυλικών, πρόδρομος της ασπιρίνης. Ενεργεί αναλγητικά και αντιφλεγμονωδώς, χωρίς τις παρενέργειες των συνθετικών ΜΣΑΦ.
• Αρπαγόφυτο (Harpagophytum procumbens): Περιέχει το δραστικό συστατικό αρπαγοζίδη (harpagozide), το οποίο έχει τεκμηριωμένα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση του πόνου και της λειτουργικής ανικανότητας σε ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα.

Προσοχή: Η χρήση φυτικών σκευασμάτων πρέπει να γίνεται πάντα υπό την καθοδήγηση ιατρού ή φαρμακοποιού, ειδικά όταν συνδυάζονται με φάρμακα.

Ενδεικτική Δοσολογία Συμπληρωμάτων για την Οστεοαρθρίτιδα

Προσοχή! Η χορήγηση θα πρέπει να γίνεται πάντα με την καθοδήγηση ιατρού ή εξειδικευμένου επαγγελματία υγείας.

Βιβλιογραφία

1. Hunter, D. J., & Bierma-Zeinstra, S. (2019). Osteoarthritis. The Lancet, 393(10182), 1745–1759.
2. Mobasheri, A., & Batt, M. (2016). An update on the pathophysiology of osteoarthritis. Annals of Physical and Rehabilitation Medicine, 59(5–6), 333–339.
3. Panahi, Y., et al. (2016). Curcuminoid treatment for knee osteoarthritis: a randomized double-blind placebo-controlled trial. Phytotherapy Research, 30(9), 1545–1551.
4. Daily, J. W., Yang, M., & Park, S. (2016). Efficacy of Turmeric Extracts and Curcumin for Alleviating the Symptoms of Joint Arthritis. Journal of Medicinal Food, 19(8), 717–729.
5. Wallace, I. J., et al. (2017). Knee osteoarthritis has doubled in prevalence since the mid-20th century. PNAS, 114(35), 9332–9336.