Post-Finasteride Syndrome (PFS): Συμπτώματα, Αιτίες, Εξετάσεις και Θεραπεία για Χρήστες Φιναστερίδης

Το Post-Finasteride Syndrome (PFS) είναι ένας σχετικά πρόσφατος όρος που περιγράφει ένα σύνολο συμπτωμάτων τα οποία παρατηρούνται σε ορισμένους άνδρες, έπειτα από τη διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής με φιναστερίδη. Πρόκειται για έναν αναστολέα της 5α-ρεδουκτάσης (ή 5α-αναγωγάσης) τύπου ΙΙ, ενός ενζύμου υπεύθυνου για τη μετατροπή της τεστοστερόνης σε διυδροτεστοστερόνη (DHT).

Μέχρι σήμερα, το Post-Finasteride Syndrome έχει τεκμηριωθεί αποκλειστικά σε άνδρες, καθώς η φιναστερίδη χορηγείται σχεδόν αποκλειστικά στο ανδρικό φύλο για την αντιμετώπιση της ανδρογενετικής αλωπεκίας (κληρονομικού τύπου τριχόπτωση) ή της υπερπλασίας προστάτη. Το Post-Finasteride Syndrome χαρακτηρίζεται από επίμονες σωματικές, νευρολογικές και σεξουαλικές διαταραχές, οι οποίες συνεχίζονται για μήνες ή και για χρόνια μετά τη διακοπή της θεραπείας, χωρίς άλλα προφανή αίτια.

Τα πιο συχνά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Σεξουαλική δυσλειτουργία, όπως απώλεια libido, στυτική δυσλειτουργία και μειωμένη αίσθηση οργασμού.
• Νευροψυχιατρικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, άγχος, μειωμένη συγκέντρωση, συναισθηματική απονέκρωση και διαταραχές ύπνου.
• Σωματικά συμπτώματα, όπως χρόνια κόπωση, μυϊκή αδυναμία και πόνοι στους όρχεις ή στην περιοχή της πυέλου.
   

Αν και το Post-Finasteride Syndrome δεν έχει ακόμη ενταχθεί επισήμως στα διεθνή διαγνωστικά εγχειρίδια (όπως το DSM-5 ή το ICD-11), η παρουσία του αναγνωρίζεται ευρέως σε ιατρικές δημοσιεύσεις και βάσεις φαρμακο-επαγρύπνησης (pharmacovigilance), με αυξανόμενη στήριξη από επιστημονικές ομάδες παγκοσμίως που επισημαίνουν την ανάγκη ενσωμάτωσής του λόγω πλήθους περιστατικών. Η φιναστερίδη χορηγείται συχνά σε νεαρούς άνδρες για αισθητικούς λόγους, καθώς η αραίωση και η τριχόπτωση επηρεάζουν σημαντικά την αυτοεικόνα και την ψυχολογία τους. Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις της δεν είναι όμως πλήρως κατανοητές. Για την ασφαλή χρήση της συγκεκριμένης φαρμακευτικής αγωγής και την πρόληψη των ανεπιθύμητων παρενεργειών, είναι απαραίτητη η κατανόηση και η αναγνώριση του Post-Finasteride Syndrome.

Μηχανισμοί εμφάνισης του Post-Finasteride Syndrome: DHT, νευροστεροειδή και επιγενετική

Η παθογένεια του Post-Finasteride Syndrome παραμένει αντικείμενο εντατικής μελέτης, καθώς δεν υπάρχει ακόμη κοινά αποδεκτός μηχανισμός που να εξηγεί την ποικιλομορφία και την εμμονή των συμπτωμάτων που εμφανίζονται μετά τη διακοπή της φιναστερίδης. Ωστόσο, η σύγχρονη βιβλιογραφία έχει προτείνει ορισμένες βιοχημικές και νευρο-ενδοκρινικές οδούς που φαίνεται να εμπλέκονται στο συγκεκριμένο φαινόμενο.

Ο ρόλος της Διυδροτεστοστερόνης (DHT): Η φιναστερίδη δρα αναστέλλοντας τη δράση του ενζύμου 5α-ρεδουκτάση τύπου ΙΙ, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη μετατροπή της τεστοστερόνης σε διυδροτεστοστερόνη (DHT), μια πολύ πιο ισχυρή ανδρογόνο ορμόνη. Η μείωση των επιπέδων της DHT με τη χορήγηση φιναστερίδης σχετίζεται με την επιβράδυνση της τριχόπτωσης και τη μείωση του μεγέθους του προστάτη. Ωστόσο, η DHT δεν είναι απλώς υπεύθυνη για την ανάπτυξη των ανδρογενών χαρακτηριστικών. Συμμετέχει επίσης σε συγκεκριμένους άξονες, που ενδέχεται να επηρεαστούν αρνητικά από την αιφνίδια και παρατεταμένη αναστολή της DHT:

• Στη νευροπροστασία, ρυθμίζοντας την ομοιόσταση των νευροστεροειδών στον εγκέφαλο.
• Στην ψυχοσεξουαλική λειτουργία, επηρεάζοντας περιοχές όπως ο υποθάλαμος και ο ιππόκαμπος.
• Στη μυϊκή λειτουργία, μέσω υποδοχέων που απαντούν στους μυϊκούς ιστούς.
   

Υποδοχείς Ανδρογόνων (Androgen Receptors, AR): Μελέτες σε ιστούς ασθενών με Post-Finasteride Syndrome, ειδικά στο δέρμα και στον εγκέφαλο, έχουν δείξει ανωμαλίες στην έκφραση των υποδοχέων ανδρογόνων.  Συγκεκριμένα, μετά τη χρόνια αναστολή της DHT μπορεί να παρουσιαστεί δυσλειτουργία στην επαναρρύθμιση (recalibration) των υποδοχέων, με αποτέλεσμα:

• Υποαντίδραση στα φυσιολογικά ανδρογόνα
• Αυξημένη ευαισθησία σε κυτταρικό στρες
• Διαταραχές στην ενδοκυτταρική σηματοδότηση
   

Νευροστεροειδή και Αλληλεπιδράσεις με GABA: Η DHT δεν είναι το μοναδικό μόριο που επηρεάζεται από τη χρήση φιναστερίδης, καθώς ο συγκεκριμένος αναστολέας επηρεάζει επίσης τη σύνθεση νευροστεροειδών, όπως η αλλοπρεγνανολόνη και η τετραϋδρο-δεοξυκορτικοστερόνη (THDOC). Τα μόρια αυτά ρυθμίζουν τη δράση του GABA, του κύριου ανασταλτικού νευροδιαβιβαστή στον εγκέφαλο. Αλλαγές στη συγκέντρωσή τους μπορεί να οδηγήσουν σε νευροψυχιατρικές διαταραχές που έχουν καταγραφεί σε ασθενείς με Post-Finasteride Syndrome, όπως το αυξημένο άγχος, οι διαταραχές στον ύπνο, η κατάθλιψη και η συναισθηματική απονέκρωση.

Πιθανοί επιγενετικοί μηχανισμοί: Έχει προταθεί ότι η φιναστερίδη μπορεί επίσης να επηρεάζει την έκφραση γονιδίων μέσω επιγενετικών μηχανισμών, όπως είναι η μεθυλίωση του DNA, οι αλλαγές στην ιστόνη H3K9 και η δράση των microRNA. Αλλαγές σε τέτοιου είδους βιολογικά μονοπάτια μπορεί να έχουν και μόνιμο χαρακτήρα, επηρεάζοντας τη φυσιολογική λειτουργία ιστών και συστημάτων, ακόμη και μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα από τη διακοπή της θεραπείας.

Πιθανή προδιάθεση: Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν εμφανίζουν όλοι οι χρήστες φιναστερίδης Post-Finasteride Syndrome, κάτι που υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχει γενετική ή ιδιοσυγκρασιακή προδιάθεση, με ορισμένα άτομα να είναι πιο επιρρεπή στις παρενέργειες του φαρμάκου. Αυτό, σε συνδυασμό με την πολυπαραγοντική φύση του συνδρόμου, καθιστά επιτακτική την ανάγκη για εξατομικευμένη ιατρική προσέγγιση, τόσο στη διάγνωση όσο και στην αντιμετώπιση του φαινομένου.

Διάγνωση του Post-Finasteride Syndrome: Εργαστηριακές εξετάσεις και λειτουργικός έλεγχος

Το Post-Finasteride Syndrome αποτελεί σήμερα μια διάγνωση που αποδίδεται σε έναν ασθενή μόνο όταν έχουν αποκλειστεί άλλες οργανικές ή ψυχιατρικές αιτίες για τα συμπτώματά του. Δεν υπάρχει τυπική διαγνωστική δοκιμασία. Ωστόσο, συνδυαστικά με την αναλυτική λήψη του ατομικού ιστορικού και την ψυχοσεξουαλική εκτίμηση του ασθενούς, ορισμένες εργαστηριακές εξετάσεις μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά στον αποκλεισμό άλλων παθολογιών και στην κατανόηση της βιολογικής βάσης των συμπτωμάτων:

• Ολική Τεστοστερόνη (TT): Απαραίτητη για την αξιολόγηση της ανδρογονικής κατάστασης. Η μειωμένη τιμή ενδέχεται να συμβάλλει σε σεξουαλική δυσλειτουργία ή κόπωση.
• Ελεύθερη Τεστοστερόνη (FT): Η βιοδιαθέσιμη μορφή της τεστοστερόνης. Συχνά είναι πιο ενδεικτική από την ολική τεστοστερόνη για την ανίχνευση λειτουργικής ανεπάρκειας.
• Διυδροτεστοστερόνη (DHT): Η κύρια ορμόνη που μπλοκάρει η φιναστερίδη. Η μέτρησή της παρέχει πληροφορίες για τη δραστηριότητα του ενζύμου 5α-ρεδουκτάση (ή 5α-αναγωγάση).
• Πρεγνενολόνη: Πρόδρομη ορμονική ουσία που συμμετέχει στην παραγωγή νευροστεροειδών. Η μέτρησή της παρέχει έμμεσες πληροφορίες για τη διαθεσιμότητα της αλλοπρεγνανολόνης, η έλλειψη της οποίας έχει συσχετιστεί με νευροψυχιατρικά συμπτώματα σε ασθενείς με Post-Finasteride Syndrome.
• Νευροδιαβιβαστές Ούρων: Παρέχει εικόνα για τη λειτουργία των νευροχημικών μονοπατιών. Διαταραχές στα επίπεδα GABA και σεροτονίνης σχετίζονται με τα ψυχιατρικά συμπτώματα του Post-Finasteride Syndrome.
• Έλεγχος επινεφριδιακής λειτουργίας AdrenalScan®: Επιτρέπει τη δυναμική παρακολούθηση ορμονικών ρυθμών κατά τη διάρκεια της ημέρας, κρίσιμη για την αξιολόγηση του άξονα HPA (υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια), ο οποίος συχνά διαταράσσεται στο Post-Finasteride Syndrome.
   

Οι εξετάσεις αυτές προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για την ορμονική, νευροστεροειδική και ψυχονευρολογική λειτουργία του οργανισμού. Άλλες εξετάσεις, όπως οι γοναδοτροπίνες (LH, FSH), ο πλήρης θυρεοειδικός έλεγχος και το μικροβίωμα εντέρου (EnteroScan®), είναι εξίσου χρήσιμες όταν υπάρχουν αντίστοιχα συμπτώματα, αλλά δεν είναι πάντα απαραίτητες στην αρχική φάση διερεύνησης.

Εκτός από τις εργαστηριακές εξετάσεις, στη διαγνωστική προσέγγιση του Post-Finasteride Syndrome ενδέχεται να ενταχθούν, κατόπιν κλινικής υποψίας, και άλλες απεικονιστικές ή ψυχομετρικές τεχνικές. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου (MRI) για αποκλεισμό οργανικών βλαβών σε περιοχές-κλειδιά του εγκεφάλου, το triplex οσχέου για την αξιολόγηση πιθανής φλεγμονής ή κιρσοκήλης, τα ψυχομετρικά τεστ όπως BDI, SHIM και HADS για την εκτίμηση ψυχικής διάθεσης και σεξουαλικής λειτουργίας, καθώς και το υπερηχογράφημα προστάτη, το οποίο συμβάλλει στη διαφοροδιάγνωση από καλοήθη υπερπλασία.

Πώς Αντιμετωπίζεται το Post-Finasteride Syndrome: Ιατρικές Θεραπείες, Συμπληρώματα και Υποστηρικτική Διατροφή

Η αντιμετώπιση του Post-Finasteride Syndrome είναι πολυπαραγοντική, καθώς δεν υπάρχει μέχρι σήμερα καθιερωμένο πρωτόκολλο θεραπείας. Η επιλογή της προσέγγισης εξαρτάται από τη βαρύτητα των συμπτωμάτων, την ηλικία, το ορμονικό προφίλ και την ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς.

Σε ασθενείς με αποδεδειγμένο υπογοναδισμό (χαμηλή ελεύθερη ή ολική τεστοστερόνη), μπορεί να εφαρμοστεί θεραπεία υποκατάστασης με τεστοστερόνη (TRT), με σκοπό την αποκατάσταση της σεξουαλικής λειτουργίας και της ενεργειακής ισορροπίας. Σε περιπτώσεις όπου η τεστοστερόνη μετατρέπεται σε περίσσεια οιστρογόνων, και μόνο κατόπιν υποψίας που προκύπτει από εξειδικευμένες εξετάσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθεί θεραπεία μέσω αναστολέα της αρωματάσης. Τέλος, αν και δεν αντιμετωπίζουν τη βασική αιτία, σκευάσματα για την αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας, καθώς και αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά συστήνονται κατά περίπτωση για την αντιμετώπιση σοβαρών συμπτωμάτων του Post-Finasteride Syndrome.

Εκτός από τις παραπάνω φαρμακευτικές παρεμβάσεις, που εφαρμόζονται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, υπάρχει και μια σειρά από φυσικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση του Post-Finasteride Syndrome. Τέτοιου είδους στρατηγικές στηρίζονται στην αποκατάσταση της ενδογενούς ομοιόστασης, μέσω της βελτιστοποίησης της διατροφής και του τρόπου ζωής, καθώς και της στήριξης μέσω συμπληρωμάτων ή βοτάνων με νευροενδοκρινική δράση.

Διατροφή: Η διατροφή μπορεί να έχει βαθιά επίδραση στη ρύθμιση της ορμονικής ισορροπίας, αλλά και στη σύσταση του μικροβιώματος. Μέσω της σωστής λειτουργίας του εντέρου και του ήπατος η διατροφή μπορεί να ενισχύσει έμμεσα την αποκατάσταση των νευροδιαβιβαστών και των νευροστεροειδών, υποστηρίζοντας τον ενδοκρινικό άξονα με:

• Τροφές πλούσιες σε χοληστερόλη (π.χ. κρόκοι αυγών, βούτυρο, συκώτι), καθώς η χοληστερόλη αποτελεί πρόδρομο μόριο για τα στεροειδή.
• Κατανάλωση λιπαρών οξέων (ωμέγα-3 από λιπαρά ψάρια, καρύδια, λιναρόσπορο), που ενισχύουν τις μεμβρανικές λειτουργίες των νευρώνων.
• Τρόφιμα που περιέχουν προβιοτικά και πρεβιοτικά (γιαούρτι, κεφίρ, προϊόντα ζύμωσης, πράσινες μπανάνες), που ενισχύουν το εντερικό μικροβίωμα.
• Αποφυγή υπερκατανάλωσης ζάχαρης, καφεΐνης, αλκοόλ,επεξεργασμένων τροφών με συντηρητικά και τεχνητά λιπαρά
   

Τρόπος Ζωής: Η καθημερινή ρουτίνα και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν καταλυτικό ρόλο στη ρύθμιση του άξονα HPA και στην αποκατάσταση της ψυχο-νευροενδοκρινικής ισορροπίας.

• Ύπνος: Σταθερό ωράριο, απουσία φωτεινών οθονών μετά τις 21:00 και τήρηση φυσικού κύκλου ημέρας-νύχτας. Η μελατονίνη επηρεάζει τη σύνθεση των νευροστεροειδών.
• Άσκηση: Μέτρια ένταση, 30-45 λεπτά ημερησίως. Η αντίσταση (βάρη) ενισχύει την παραγωγή τεστοστερόνης και την ευαισθησία στην ινσουλίνη.
• Έκθεση στον ήλιο: Τουλάχιστον 20 λεπτά ημερησίως χωρίς αντηλιακό. Ενισχύει την παραγωγή βιταμίνης D, απαραίτητη για τη συνολική ορμονική ισορροπία του οργανισμού.
• Διαχείριση στρες: Αναπνευστικές ασκήσεις, διαλογισμός, ψυχοθεραπεία, καθώς το χρόνιο στρες διαταράσσει την παραγωγή DHEA και κορτιζόλης.
   

Συμπληρώματα και Φυτικές Θεραπείες: Ορισμένα συμπληρώματα και φυτικά θεραπευτικά σκευάσματα έχουν μελετηθεί σε ασθενείς με συμπτώματα παρόμοια του Post-Finasteride Syndrome:

• Ashwagandha (Withania somnifera): Προσαρμογόνο βότανο που ρυθμίζει το στρες και ενισχύει την τεστοστερόνη. Ακατάλληλο σε υπερθυρεοειδισμό.
• Μαγνήσιο (ιδίως γλυκινικό ή θρεονικό): Σχετίζεται με τη λειτουργία των υποδοχέων NMDA και GABA. Ενισχύει τον ύπνο και μειώνει τη μυϊκή ένταση.
• Βιταμίνη D3: Σε δόσεις 2000-5000 IU/ημέρα, ανάλογα με τα επίπεδα. Προσοχή σε ασθενείς με υπερασβεστιαιμία.
• Ψευδάργυρος και σελήνιο: Ιχνοστοιχεία με ρόλο στη σύνθεση της τεστοστερόνης και στην αντιοξειδωτική άμυνα.
   

Πριν από οποιαδήποτε συμπληρωματική θεραπεία, είναι απαραίτητη η εργαστηριακή αξιολόγηση και η καθοδήγηση από εξειδικευμένο επαγγελματία υγείας.

Τι πρέπει να γνωρίζουν οι υποψήφιοι χρήστες φιναστερίδης πριν ξεκινήσουν θεραπεία

Η χρήση της φιναστερίδης, όπως συμβαίνει και με κάθε άλλη φαρμακευτική ουσία, συνοδεύεται από πιθανές παρενέργειες. Παρά τη γενικά καλή ανεκτικότητα, υπάρχει ένα μικρό ποσοστό ανδρών που παρουσιάζει επίμονα συμπτώματα μετά τη διακοπή, οι οποίες συνολικά χαρακτηρίζουν το λεγόμενο Post-Finasteride Syndrome. Η ενημέρωση και η προληπτική αξιολόγηση πριν από την έναρξη της θεραπείας μπορούν να μειώσουν τους κινδύνους και να ενισχύσουν την ασφάλεια της φαρμακευτικής προσέγγισης.

Βήμα 1: Πλήρης ορμονικός έλεγχος πριν τη λήψη
Η αξιολόγηση του ορμονικού προφίλ πριν τη χρήση φιναστερίδης είναι κρίσιμη. Οι εξετάσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό προϋπάρχοντων δυσλειτουργιών που ενδέχεται να επιδεινωθούν. Σημειώνεται ότι η παρουσία προϋπάρχουσας υπογοναδικής ή νευροενδοκρινικής δυσλειτουργίας ενδέχεται να αυξήσει την πιθανότητα εμφάνισης του Post-Finasteride Syndrome.

Βήμα 2: Ιστορικό ψυχολογικών συμπτωμάτων
Η ύπαρξη ιστορικού κατάθλιψης, αγχώδους διαταραχής ή μετατραυματικού στρες πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, καθώς οι νευροστεροειδικές αλλαγές που προκαλεί η φιναστερίδη μπορεί να επιδεινώσουν τέτοιες καταστάσεις. Πριν τη λήψη, συνιστάται:

• Ψυχολογική εκτίμηση ή ψυχιατρική συμβουλή, ιδιαίτερα σε περίπτωση ιστορικού.
• Χρήση ειδικών ψυχομετρικών εργαλείων (όπως το τεστ BDI ή η κλίμακα HADS) για τη χαρτογράφηση του συναισθηματικού προφίλ.
   

Βήμα 3: Συζήτηση με ιατρό και ενημερωμένη συναίνεση
Η απόφαση για χρήση φιναστερίδης πρέπει να βασίζεται στην ενημερωμένη συναίνεση του ασθενούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο ιατρός μπορεί να προτείνει δοκιμαστική χρήση για περιορισμένο χρονικό διάστημα με στενή παρακολούθηση μέσω επαναληπτικών εξετάσεων. Ο ιατρός οφείλει να ενημερώσει για:

• Το μηχανισμό δράσης και τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες της ουσίας
• Την πιθανότητα επιμονής των συμπτωμάτων μετά τη διακοπή (όσο σπάνια κι αν είναι)
• Τους εναλλακτικούς τρόπους ενίσχυσης των θυλάκων των τριχών, με τοπικές αγωγές ή φυσικές στρατηγικές
   

Βήμα 4: Παρακολούθηση μετά την έναρξη
Η παρακολούθηση δεν πρέπει να διακόπτεται μετά την έναρξη της θεραπείας. Εφόσον παρατηρηθούν αλλαγές, ενδέχεται να χρειαστεί άμεση προσαρμογή ή διακοπή της θεραπείας. Συνιστάται:

• Εργαστηριακή επαναξιολόγηση του ορμονικού προφίλ στους 2-3 μήνες από την έναρξη της χορήγησης
• Αυτοπαρακολούθηση: Καταγραφή μεταβολών στη διάθεση, τη libido και την ενεργειακή κατάσταση, ενδείξεων αυξημένου στρες ή κακής ποιότητας ύπνου

Πριν από τη φιναστερίδη, προτεραιότητα είναι η πρόληψη

Η φιναστερίδη δεν είναι ένα επικίνδυνο φάρμακο όταν χορηγείται σωστά και στο κατάλληλο άτομο. Όμως η απουσία της προκαταρκτικής εκτίμησης, η μακροχρόνια χρήση χωρίς παρακολούθηση και η υποτίμηση των πρώτων συμπτωμάτων μπορεί να ενέχουν σοβαρούς κινδύνους.

Στη Διαγνωστική Αθηνών σας παρέχουμε εξελιγμένες λειτουργικές και ορμονικές εξετάσεις, που βοηθούν στον εντοπισμό ατομικών ευπαθειών. Αυτή η προσέγγιση είναι απαραίτητη για άτομα που επιθυμούν να ξεκινήσουν θεραπεία με φιναστερίδη, αλλά και για εκείνους που έχουν διακόψει και παρουσιάζουν εμμένοντα συμπτώματα.

Βιβλιογραφία

1. Stachelek, J., Zwaans, B.M.M., Shtein, R. et al. (2025) Insights into the peripheral nature of persistent sexual dysfunction associated with post-finasteride, post-SSRI and post-accutane syndromes: lessons learned from a case study. Int Urol Nephrol 57, 2387-2394.
2. Traish, A.M. (2018) The Post-finasteride Syndrome: Clinical Manifestation of Drug-Induced Epigenetics Due to Endocrine Disruption. Curr Sex Health Rep 10, 88-103.
3. Melcangi RC, Caruso D, Abbiati F, et al. (2013) Neuroactive steroid levels are modified in cerebrospinal fluid and plasma of post-finasteride patients showing persistent sexual side effects and anxious/depressive symptomatology. J Sex Med. 10(10):2598-2603.
4. Giatti, S., Diviccaro, S., Cioffi, L., & Melcangi, R. C. (2024). Post-Finasteride Syndrome and Post-SSRI Sexual Dysfunction: Two clinical conditions apparently distant, but very close. Frontiers in Neuroendocrinology, 72, 101114.
5. Cilio, S., Tsampoukas, G., Morgado, A. et al. (2025) Post-finasteride syndrome - a true clinical entity?. Int J Impot Res 37, 426–435.
6. Ali AK, Heran BS, Etminan M. (2015) Persistent Sexual Dysfunction and Suicidal Ideation in Young Men Treated with Low-Dose Finasteride: A Pharmacovigilance Study. Pharmacotherapy 35(7):687-695.
7. Cecchin E, De Mattia E, Mazzon G, Cauci S, Trombetta C, Toffoli G. (2014) A pharmacogenetic survey of androgen receptor (CAG)n and (GGN)n polymorphisms in patients experiencing long term side effects after finasteride discontinuation. Int J Biol Markers 29(4):e310-e316.
8. Post-Finasteride Syndrome Foundation (PFSF): https://www.pfsfoundation.org